عملیات قادر (1364/4/24)

شهدای عملیات:قادر

مقدمه

در پی تحولات نظامی که متاثر از عملیات بدر بود، نوع همکاری ارتش و سپاه و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر تغییر کرده و مقرر شد هر یک از این دو سازمان نظامی طرح‌های عملیاتی خود را - متناسب با توان و امکاناتشان - به فرماندهی عالی جنگ ارائه دهند و در صورت نیاز به همکاری سازمان دیگر، نوع و میزان آن را نیز اعلام کنند.

به این ترتیب و پس از عملیات بدر، منطقه "سیدکان" - با وجود تمهیداتی که سپاه پاسداران برای اجرای عملیات در این منطقه انجام داده بود - به نیروهای ارتش واگذار شد.

 

اهداف عملیات

- تصرف ارتفاعات مهم و حساس منطقه؛

- قطع خطوط ارتباطی و تدارکاتی عناصر ضدانقلاب داخلی؛

- انهدام نیروهای دشمن؛

- تصرف بخشی از خاک عراق؛

- نزدیک شدن به راه‌های اصلی و خطوط مواصلاتی دشمن.

 

موقعیت منطقه

منطقه عمومی سیدکان در منتهی الیه شمال شرقی عراق و در مجاورت ایران و ترکیه قرار دارد. به استثنای مناطق غربی شهر سیدکان، سایر نقاط این منطقه جزو سردسیرترین و برف‌گیرترین مناطق عراق به شمار می‌رود و به همین علت تنها در شهرهای سیدکان، دیانا و اطراف آنها سکونت امکان پذیر است.

در این منطقه ارتفاعات بلندی همچون لولان، کارگزین، گلازرده، بربزین، گوشینه، حسن بیک، حصاروست، برده بوک و … قرار دارند که به لحاظ موقعیت خاص خود همواره برای انجام عملیات‌های نامنظم مورد توجه مخالفان حکومت مرکزی عراق بودند؛ زیرا از طریق این ارتفاعات می‌توان از چند محور در عمق خاک عراق نفوذ و پیش‌روی کرد. به همین دلیل رژیم عراق از مدت‌ها قبل برای کنترل هرچه بیشتر منطقه و غلبه بر مخالفان خود، تمامی روستاهای منطقه را تخریب کرده بود.

رودخانه‌هایی که در قسمت شمالی منطقه قرار دارند از ارتفاعات مرزی سرچشمه می‌گیرند که با پیوستن آنها به یکدیگر، بزرگ‌ترین رودخانه منطقه به نام "بالک" را تشکیل می‌شود. دومین رودخانه مهم منطقه، رودخانه "سیدکان" است که پس از سرچمشه گرفته از ارتفاعات شمال شرقی سیدکان به رودخانه "زاب کبیر" می‌ریزد.

بیش‌ترین امکانات و تأسیسات نظامی دشمن از قبیل پادگان، انبار مهمات، باند هلی‌کوپتر و … در شهر دیانا متمرکز می‌باشد.

 

استعداد دشمن

بیش‌تر نیروهای دشمن - حدود یک تیپ که تحت امر سپاه یکم بودند- در شهر سیدکان استقرار داشتند. در شرق این شهر و روی ارتفاعات سرهاجری نیز نیروهای منظم جاش (مزدوران کرد عراقی) به همراه تعدادی از نیروهای ضدانقلاب اسلامی (حزب دمکرات کردستان ایران و سازمان مجاهدین خلق ایران) مستقر بودند.

همچنین، دشمن به منظور ایجاد تسلط بر منطقه روی بلندترین ارتفاع منطقه یعنی حسن بیگ در حد یک گردان نیرو مستقر کرده و در امتداد جاده سیدکان به طرف شهر دیانا نیز برای محافظت و تأمین جاده چندین پایگاه احداث کرده بود.

پس از آگاهی دشمن از احتمال وقوع عملیات - از طریق تخلیه اطلاعاتی بارزانی‌ها به دست نیروهای جاش - ارتش عراق علاوه بر لشکر 23 که قبلاً در منطقه مستقر بود، لشکر 33 را نیز وارد منطقه کرد و در بسیاری از نقاط نیروهای منظم را جایگزین نیروهای جاش نمود.

 

سازمان رزم خودی

قرارگاه حمزه

 حمزه 1 (ارتش): لشکر (-) 23 نوهد و تیپ 2 لشکر 28 پیاده با دو گردان؛

 حمزه 3 (ارتش): تیپ 1 لشکر 77 پیاده با دو گردان؛

 حمزه 2 (سپاه): تیپ ویژه شهدا.

 

طرح عملیات

مطابق طرح مانور برای اجرای عملیات قادر، لشکر 23 با تیپ 2 می‌بایست ارتفاعات مشرف روی "برکیم" و ارتفاعات 1830 را اشغال کرده و با تیپ 1 نیز جهت برقراری خط تماس، به دشمن که روی "سراسپندار" مستقر بود نزدیک شده و در یک کیلومتری منتظر ادامه تک باشد. تیپ 2 لشکر 28 نیز که تحت امر لشکر 23 بود می‌بایست با یک گردان ارتفاع غربی سربله (سرهویز) و با گردان دیگر ارتفاعات بربزمن و و یال آن را که مقابل ارتفاع کارگزین قرار دارد، تصرف کند.

تیپ شهدا نیز می‌بایست در مرحله اول با یک گردان تک کرده و ارتفاع گوشینه را اشغال کند و در مرحله دوم نیز جهت ادامه تک آماده شود.

تیپ 1 لشکر 77 نیز در مرحله اول با یک گردان ارتفاعات سربله را تصرف نموده و با گردان دیگر پس از تصرف آن که تیپ شهدا ارتفاع گوشینه را تصرف کرد، تثبیت این ارتفاع را بر عهده گیرد.

 

شرح عملیات

نیروهای عمل کننده پس از چندین ساعت راه پیمایی موفق شدند در ساعت 2:30 بامداد 24/4/1364 از سه محور به نقاط مورد نظر رسیده و به این ترتیب درگیری با دشمن را آغاز کنند. در محور چپ، نیروهای خودی ضمن انهدام نیروهای دشمن، اغلب قله‌های ارتفاع گوشینه را به تصرف درآورده و برای مقابله با پاتک‌های دشمن آماده شدند.

در محور میانی، قوای خودی پس از درگیری با نیروهای بومی و جاش مستقر در "سربله"، روی این ارتفاع و نیز ارتفاع "سرهویز" - که از نیرو خالی بود - مستقر شدند. امّا در محور راست (ارتفاعات سراسپندار) مقاومت نیروهای عراقی به همراه نیروهای جاش از پیش‌روی نیروهای عمل کننده جلوگیری کردند.

با روشن شدن هوا، فشار هماهنگ هوایی و زمینی دشمن آغاز شد. ابتدا با توجه به اهمیت ارتفاع حساس گوشینه، شش بار به سمت این ارتفاع پاتک شد که در نتیجه به علت کمبود نیرو، نرسیدن نیروی کمکی به منطقه برای تثبیت ارتفاع، نداشتن عقبه و نیز کمبود آتش پشتیبانی، دشمن توانست این ارتفاع - به جز قسمت کمی از آن - را بازپس گیرد.

مجدداً مقرر شد ارتفاع گوشینه به تصرف درآید. بر همین اساس، نیروها توجیه و آماده حرکت شدند و حدود ساعت 6 صبح توانستند با اجرای آتش محدود خمپاره - که روز قبل به وسیله قاطر آورده بودند - در مدت کوتاهی ارتفاع گوشینه را به تصرف خود درآوردند.

دشمن این بار تلاش اصلی خود را ابتدا برای بازپس گیری ارتفاع "سربله" به کار بست و موفق شد نیروهای مستقر در آن را عقب بزند. سپس، متوجه گوشینه شد.

با تسلط دشمن بر سربله - که بر جاده گلازرده به گوشینه مسلط بود - ارتباط نیروها با عقبه خود قطع شد. در این حال، کمبود آب و غذا توان نیروها را کاهش داده بود. تعدادی از آنها بر اثر شدت تشنگی شکم‌های خود را به سنگ‌های خنک کوه می‌چسبانیدند تا مقداری از عطش آنها کاسته شود.

در حالی که نیروهای خودی از آتش و مهمات بسیار کمی برخوردار بودند، دشمن انبوه آتش خود را با استفاده از هلی‌کوپتر، توپخانه، زرهی و هواپیما متوجه ارتفاع گوشینه کرد و سرانجام توانست برای بار دوم قسمت‌هایی از آن را تصرف کند.

با توجه به وضعیت عمومی منطقه (عدم وجود عقبه، کمبود نیرو و …) برای جلوگیری از تلفات بیشتر تصمیم گرفته شد نیروهای خودی گوشینه را تخلیه کرده و روی یال حصاروست پدافند کنند.

صبح روز سوم عملیات، دشمن به ارتفاعات سراسپندار حمله کرد و نیروهای خودی را به عقب راند. سپس، با حمله به ارتفاع "سرهویز" روی آن مستقر شد.

به این ترتیب، عملیات قادر با تصرف بسیار ناقص برخی از اهداف و نیز دست‌یابی به خط پدافندی غیرقابل اطمینان و ضربه‌پذیر متوقف شد. بر همین اساس و با هدف تکمیل خط پدافندی و گرفتن ابتکار عمل از دشمن، انجام عملیات دیگری با عنوان مرحله دوم عملیات قادر و یا عملیات قادر 2 ضرورت یافت.

 

سازمان رزم خودی در قادر 2

قرارگاه حمزه:

حمزه 1 (ارتش): گردان تکاور لشکر 64 و یک گروهان از لشکر 23؛

حمزه 4 (سپاه): تیپ قدس به استعداد سه گردان (-).

 

طرح عملیات قادر 2

براساس تفکیک اهداف عملیات به دو ارتفاع سربله و سرهویز، منطقه عملیاتی نیز به دو محور تقسیم شد:

1- محور سمت راست با هدف ارتفاعات 1936 و 1976 سرهویز.

2- محور سمت‌چپ باهدف ارتفاعات 1910، 1931 و 1627 سربله و یال کشیده‌شده از سربله به‌طرف شهر سیدکان.

به این ترتیب، حمزه 1 می‌بایست تک کرده و نیروهای دشمن را روی سه قله ارتفاعات سراسپبدار و ارتفاع 1936 منهدم و با گرفتن اسیر به مواضع پدافندی خودی بازگردد.

حمزه 4 نیز به ارتفاع سربولی 1910، 1931 و 1627 و قله ارتفاعات سرهویز 1976 و 1936 تک نموده و برای تحکیم و تثبیت اهداف یاد شده، مجموعه ارتفاعات سربولی را به حمزه 3 (تیپ 1 لشکر 77) و قله‌های سرهویز را به حمزه 5 (تیپ 1 لشکر 28) واگذار کند.

 

شرح عملیات قادر 2

عملیات در ساعت2:05بامداد7/5//1364 باهدف تکمیل خط‌پدافندی و گرفتن ابتکارعمل از دشمن آغازشد.

در محور راست (سرهویز)، نیروها موفق شدند تا ساعت 3 بامداد ارتفاع 1976 را فتح کرده و روی آن مستقر شوند. در ادامه، نیروها که قصد پیش‌روی به سمت قله 1936 را داشتند با نیروهای هوشیار و آماده دشمن مواجه شدند و در نهایت به سمت ارتفاع 1976 عقب نشستند. سپس، دشمن با استفاده از آتش شدید توپخانه و هلی‌کوپتر به سمت این ارتفاع پاتک کرد و موفق شد آن را تصرف کند.

در محور چپ (سربله)، نیروها پس از عبور از قله 1910 ضمن درگیری با نیروهای کمین دشمن با سردادن ندای "الله اکبر" به قله 1931 (ارتفاع اصلی سربله) حمله کرده و آن را فتح کردند.

از حدود ساعت 5 بامداد نیز پاتک‌های سنگین دشمن به سمت ارتفاعات 1931 و 1672 آغاز شد. هم زمان با حرکت نیروهای پیاده، آتش توپخانه دشمن نیز شدت یافت و متعاقب آن در ساعت 5:36 هواپیماهای ملخ دار PC.7  و پس از آن هلی‌کوپترهای دشمن در چندین نوبت منطقه را شدیداً زیر آتش خود قرار دادند.

پاتک‌های سنگین و متوالی دشمن و متقابلاً کمبود نیرو و عدم وجود آتش پشتیبانی خودی موجب شدند دستور عقب‌نشینی نیروها صادر شود.

به این ترتیب، با عدم موفقیت نیروهای خودی در دست‌یابی به اهداف از پیش تعیین شده در اولین و دومین مرحله از عملیات قادر، انجام مرحله دیگری از عملیات در دستور کار قرار گرفت.

 

وضعیت دشمن در قادر 3

پس از انجام عملیات قادر 1 و 2 و هدف‌گیری و تمرکز نیروی خودی روی ارتفاعات گوشینه، حسن بیگ و نیز ارتفاعات هم جوار آنها، دشمن، خطی مستحکم و پیوسته ایجاد کرد. این خط از سراسپندار، سرهاجری، سرخیات و سربله تا گوشینه و دامنه‌های انتهایی یال حصاروست امتداد می‌یافت.

بیش‌تر قوای دشمن در عملیات قادر 1 و 2، در سراسپندار تا گوشینه مستقر بودند. با نزدیکی عملیات قادر 3، اطراف ارتفاع پیرعمر و برده بوک را نیز نیروهای لشکر 7 پوشش دادند.

بر اساس اطلاعات موجود، یگان‌هایی که قبل از عملیات قادر 3 در منطقه مستقر بودند، از این قرار است:

- تیپ‌های 65 و 66 نیروی مخصوص؛

- تیپ‌های 433 و 438 از لشکر 23 پیاده؛

- تیپ 431 از لشکر 33 پیاده؛

- تیپ‌های 428، 439، 123، 609 و 702 پیاده؛

- تیپ 2 کماندو و یک تیپ کماندو از سپاه سوم؛

- تیپ 10 زرهی.

 

سازمان رزم خودی در قادر 3

قرارگاه حمزه

حمزه 1: نیروهای ارتش : لشکر (-) 23 نوهد و گردان 344 توپخانه 105 م.م؛

نیروهای سپاه ؛ یک گردان از لشکر 31 عاشورا و یک گردان از لشکر 17 علی‌ابن‌ابیطالب(ع).

حمزه 2: تیپ ویژه شهدا (سپاه)

حمزه 3: نیروهای ارتش : تیپ 1 لشکر 77 پیاده و گردان 383 توپخانه 105 م م،

نیروهای سپاه : یک گردان از لشکر 5 نصر.

حمزه 4: تیپ 55 هوابرد (ارتش).

حمزه 5: نیروهای ارتش : لشکر (-) 28 و گردان 391 توپخانه 105 م. م،

نیروهای سپاه : یک گردان از تیپ 21 امام رضا(ع).

حمزه 6: نیروهای ارتش : لشکر 64 پیاده (یک گردان) و توپخانه مستقر در منطقه عملیاتی والفجر 2،

نیروهای سپاه : لشکر 8 نجف اشرف (هفت گردان).

توپخانه قرارگاه

- دسته موشک زمین به زمین؛

- گردان (-) 341 توپخانه 130 م. م؛

- آتشبار یکم از گردان 369 کاتیوشا.

 

طرح عملیات قادر 3

بر اساس این طرح، نیروهای عمل کننده ضمن انهدام دشمن، ارتفاعات برده بوک، 1668 - 2497 - 1890 - 1592 - 2232 - 1900 را تصرف و محور دربند دارالسلام را تامین می‌کنند و هم زمان در منطقه سیدکان ارتفاعات 1636 - 1037 - 955 - 956 - 984 را تصرف و آماده می‌شوند تا بنا به دستور تک را به سمت غرب ادامه دهند.

حمزه 6 در قسمت راست محور جنوبی ماموریت تلاش اصلی و حمزه 5 در سمت چپ و حمزه 4 از طریق آسمان در این محور تلاش پشتیبانی را بر عهده دارند و حمزه 1 و 3 در شمال سیدکان ماموریت تلاش فرعی را برعهده دارد. حمزه 2 نیز در احتیاط قرارگاه می‌باشد.

 

شرح عملیات قادر 3

عملیات در بامداد 18/6/1364 از دو محور آغاز شد. در محور چپ (برده بوک)، که تلاش اصلی از آن طریق بود، نیروهای عمل کننده پس از ساعت‌ها کوه‌پیمایی در ساعت 4:15 با نیروهای دشمن درگیر شده و سنگرهای اصلی آنان را منهدم ساختند و بلندترین قله‌های برده بوک نیز به تصرف درآمد. به این ترتیب، تعدادی از نیروهای دشمن در نقاط مختلف پنهان شده و تعدادی نیز با استفاده از تاریکی فرار کردند.

با روشن شدن آسمان، نیروهای باقی‌مانده دشمن به تدریج و به صورت پراکنده از هر اطراف مزاحم می‌شدند. توپخانه دشمن نیز منطقه را زیر آتش شدید خود قرار داد و در نتیجه برخی سنگرهای تصرف شده مجدداً توسط نیروهای عراقی اشغال شد و از داخل آنها به سوی قوای خودی تیراندازی می‌شد.

در محور راست (حاج عمران)، نیروهای عمل کننده پس از خنثی‌کردن قسمتی از میدان مین - در تنگه دربند - تهاجم خود را برای شکستن خط دشمن آغاز کردند و هم زمان از دو جناح چپ و راست نیز برای انهدام دشمن در گردمند و تپه شهدا مهیا شدند.

رزمندگان پس از پیش‌روی تا چومان مصطفی با واحدهای زرهی و آتش شدید توپخانه دشمن مواجه شده و ضمن تحمل تلفات مجبور شدند عقب‌نشینی کنند.

دشمن با اجرای آتش بسیار سنگین روی اهداف تصرف شده و نیز عقبه‌های خودی، پاتک گسترده خود را آغاز کرد. با فشار شدید دشمن، بعضی از گردان‌ها تصمیم گرفتند عقب‌نشینی کنند و بعضی دیگر همچنان در مقابل نیروهای فراوان دشمن به مقاومت ادامه دادند.

با عقب‌نشینی تعدادی از گردان‌ها، دشمن به تدریج به طرف آخرین بلندی‌های "برده بوک" پیش‌روی کرد و سرانجام با استفاده از موقعیت زمین و نیز نیروی اندک طرف مقابل، در ساعت حدود 14 موفق شد ضمن گسترش نیروی خود در منطقه، موقعیتش را تحکیم بخشد.

منبع:مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس

*******************************************

عملیات قادر به روایت سرتیپ 2 ستاد محمد کامیاب/pdf