محاصره آبادان به دست نیروهای عراق که به عنوان یک برگ برنده و موضع برتر نظامی جهت رسیدن به اهداف بعدی برای این کشور مطرح بود، همواره مورد توجه فرماندهان خودی قرار داشت تا با درهم شکستن این محاصره، غرور کاذب دشمن را بشکنند. در این راستا، اگرچه در چند مورد تلاش‌های بی‌نتیجه‌ای انجام پذیرفت، اما با دستور حضرت امام خمینی(ره) در آبان 1359 برای شکستن حصر آبادان، فرماندهان سپاه پاسداران پس از دو ماه شناسایی و کسب اطلاع از وضعیت دشمن طرح عملیاتی خود را در بهمن ماه این سال به مسئولین لشکری و کشوری ارائه دادند. اگرچه این طرح پس از بررسی به تصویب رسید، ولی با کارشکنی بنی‌صدر (فرمانده کل قوا) به تعویق افتاد.
با عزل بنی‌صدر روحیه جدیدی در کالبد رزمندگان دمیده شد؛ لذا یک بار دیگر پس از شناسایی‌های مجدد و کسب آخرین اطلاعات از مواضع دشمن، طرح‌های جدیدی ارائه شد که سرانجام یکی از آنها به تصویب شورای عالی دفاع رسید.
- خنثی ساختن تهدید احتمالی دشمن برای تصرف آبادان و بندر امام خمینی؛
- خارج ساختن اهرم فشار محاصره آبادان از دست دشمن؛
- پاک سازی شرق رود کارون و آزادسازی نیروهای خودی از خطوط پدافندی در منطقه آبادان و دارخوین.
منطقه عملیاتی با وسعتی بالغ بر 130 کیلومتر مربع از شمال به جاده اهواز - آبادان، از جنوب به شهر آبادان، از شرق به حدفاصل بین شادگان و جاده ماهشهر - آبادان، و از غرب به رود کارون در حد فاصل بین سلمانیه تا فیاضیه محدود می‌شد.
منطقه تحت اشغال دشمن به طول تقریبی 13 کیلومتر مربع در امتداد رود کارون بود که به همین میزان به سمت شرق و جنوب گسترش یافته بود؛ به گونه‌ای که بخشی از دو جاده "اهواز - آبادان" و "ماهشهر - آبادان" در منطقه تحت اشغال دشمن قرار داشتند.
لشکر 3 زرهی و واحدهایی از لشکرهای 7 و 11 پیاده و 12 زرهی و یگان‌هایی از تیپ‌های 31 و 33 نیروی مخصوص و تیپ 113 پیاده و نیروهایی از ارتش خلقی به ترتیب زیر در منطقه حضور داشتند:
الف- جبهه شرق کارون
تیپ 6 زرهی از لشکر 3 زرهی؛ تیپ (-) 8 مکانیزه از لشکر 3 زرهی؛ گردان‌های تانک طارق، القعقاع و سیف سعد؛ گردان 2 پیاده تیپ 49 و گردان؟ پیاده تیپ 44 و گردان 1 از تیپ 33 نیروی مخصوص.
ب- جبهه خرمشهر
تیپ 33 نیروی مخصوص؛ تیپ 113 پیاده؛ واحدهای ارتش خلقی؛ گردان تانک؟ ؛ گردان 1 مکانیزه تیپ 1.
ج- جبهه غرب اروند
تیپ (-) 49 از لشکر 11؛ تیپ گارد ساحلی؛ گردان‌های گارد مرزی؛ واحدهای ارتش خلقی؛ گردان 2 مکانیزه تیپ 49.
ارتش جمهوری اسلامی ایران: لشکر 77 پیاده با سه تیپ 1، 2 و 3؛ تیپ 37 زرهی؛ گروه رزمی 291 تانک؛ گردان 251 تانک از لشکر 16 زرهی؛
سپاه پاسداران: 16 گردان پیاده.
ژاندارمری: گردان 107.
گردان مختلط 815؛ گردان 370؛ گردان (-) 389؛ گردان 383؛ آتشبار دوم گردان 362؛ گردان (-) 368؛ آتشبار دوم گردان 387؛ آتشبار دوم گردان 369؛ گردان (-) 333؛ گردان مختلط 315؛ گردان (-) 341؛ آتشبار یکم گردان 123؛ در مجموع 24 آتشبار (8 گردان).
در طراحی عملیات سه محور اصلی و یک محور فرعی در نظر گرفته شد که به ترتیب عبارت بودند از:
- محور دارخوین، محمدیه در حاشیه کارون (شمال منطقه عملیاتی).
- محور فیاضیه (جنوب منطقه عملیاتی).
- محور ایستگاه 7 آبادان (جنوب منطقه عملیاتی).
- جاده ماهشهر - آبادان (محور پشتیبانی).
در هر یک از محورها نیروهای رزمی به صورت زیر مستقر بودند:
- در محور دارخوین، تیپ 3 لشکر 77 به همراه 5 گردان سپاه.
- در محور فیاضیه؛ تیپ 2 لشکر 77 به همراه 5 گردان سپاه.
- در محور ایستگاه 7؛ تیپ 1 لشکر 77 به همراه ؟ گردان سپاه.
- در محور جاده ماهشهر - آبادان؛ تیپ 37 زرهی به همراه ؟ گردان سپاه.
گفتنی است که محورهای دارخوین و فیاضیه به دلیل وضعیت زمین و نوع آرایش و حساسیت‌های دشمن از اهمیت به سزایی برخوردار بود. از جمله ویژگی‌های آن می‌توان به تصرف پل‌های روی رودخانه کارون (پل حفار - پل قصبه) در طراحی عملیات اشاره کرد که در چنین صورتی دشمن به محاصره درآمده و منهدم می‌شد.
عملیات ثامن الائمه(ع) در ساعت 1 بامداد 5/7/1360 از سه جناح آبادان، ماهشهر و دارخوین آغاز شد. در ساعات اولیه حمله، نیروهای خودی موفق شدند زائده شرق جاده آبادان - ماهشهر را پاک سازی کنند و خاک ریزهای اول و دوم در ایستگاه 7 و همچنین ایستگاه 12 و نیز دو خاک ریز دشمن در فیاضیه را به تصرف درآورند.
در ادامه عملیات، پیش روی به سمت پل حفار به منظور تصرف آن ادامه یافت و از سمت دارخوین نیز قسمت شمالی نهر شادگان و شرق کارون به طور کامل پاک سازی شده و نیروهایی که از این محور وارد عمل شده بودند، پس از تصرف روستای مارد، پل قصبه را نیز به تصرف خود درآوردند و در حدفاصل بین دو پل قصبه و حفار پدافند کردند.
نیروهایی که از سمت فیاضیه وارد عمل شده بودند، با مقاومت دشمن در پشت خاک ریز مواجه گردیدند. سپس نیروهای محور دارخوین به سمت پل حفار پیش روی کردند و در نتیجه حدود ساعت 14:00 الحاق نیروهای هر دو محور فیاضیه و دارخوین انجام گرفت و یک خط پدافندی در شرق کارون ایجاد شد.
- با اجرای عملیات ثامن الائمه(ع)، فرمان امام خمینی (ره) مبنی بر شکستن حصر آبادان تحقق یافت و دو جاده مهم اهواز - آبادان و ماهشهر - آبادان نیز آزاد شد.
- در این عملیات بیش از 1500 تن از نیروهای عراقی کشته و حدود 1800 تن اسیر شدند. همچنین 90 تانک و نفربر، 100 خودرو، 2 پل پی‌ام‌پی و چند انبار مهمات منهدم شد.
- این عملیات نشان داد که راه خروج از بن‌بست در جنگ تنها با اجرای اندیشه‌های انقلابی میسر است.
- این عملیات ضرورت بهره‌گیری از توان انقلابی را ثابت کرد که با تغییراتی در فرماندهی جنگ و عزل بنی‌صدر این پیروزی به دست آمد.
- در این عملیات همبستگی و اتحاد بین سپاه و ارتش ایجاد شد.
- با انجام این عملیات مقدمات سازماندهی سپاه و رفع کمبودهایی همچون تشکیل گردان‌های زرهی و … فراهم شد.
- با اجرای این عملیات، اولین گام برای آزادسازی مناطق اشغالی ایران اسلامی برداشته شد.
منبع:مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
