عملیات والفجر 1 (1362/1/21)

نام عملیات	والفجر 1
رمز عملیات	یا الله
منطقه عملیات	جبهه جنوبی ـ جبل فوقی
زمان عملیات	1362/1/21 تا 28/ 1/ 1362
هدف	تک به جبال حمرین و تکمیل تصرف آن، دست‌یابی به جبل فوقی و پیشروی به سوی العماره و تهدید آن
نوع عملیات	گسترده
فرماندهی عملیات	ارتش
سازمان عملیات	مشترک (سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی)
استعداد نیروهای درگیر خودی	93 گردان پیاده، 5 گردان زرهی، 1 گردان مکانیزه و 4 گردان توپخانه از سپاه و 25 گردان پیاده، 5 گردان زرهی، 2 گردان مکانیزه، 14 گردان توپخانه و 4 گردان هوابرد از ارتش
استعداد نیروهای درگیر دشمن	61 گردان پیاده، 37 گردان زرهی، 16 گردان مکانیزه و 14 گردان کماندو و نیروی مخصوص و تیپ 108 گارد مرزی
نتایج عملیات	انهدام نیرو و تجهیزات دشمن
تلفات دشمن	8500 کشته و زخمی و 350 اسیر
خسارات دشمن	انهدام 98 دستگاه تانک، ده‌ها خودرو و پنج فروند هلی کوپتر و انهدام سه واحد 550 نفری جیش الشعبی، سه گردان کماندویی و 13 تیپ مکانیزه
غنائم	-----

شهدای عملیات والفجر 1

مقدمه

پس از عملیات والفجر مقدماتی، که با طراحی و فرماندهی سپاه پاسداران و با اتکا به نیروی پیاده در جنوب منطقه فکه انجام شد، فرماندهان ارتش عملیاتی در شمال این منطقه با اتکا به آتش توپخانه طراحی کردند. بدین ترتیب برای نخستین بار در جنگ ایران و عراق آتش متمرکز و فوق‌العاده توپخانه در نظر گرفته‌شد.

اهداف عملیات

هدف اصلی این عملیات تک به جبال حمرین و تکمیل تصرف آن و نیز دست‌یابی به جبل فوقی بود تا به این وسیله ضمن تسلط بر ارتفاعات منطقه، دشمن را مجبور کنند تا در دشت قرار بگیرد و مقدمات پیش‌روی به عمق فراهم آید.⁽¹⁾

موقعیت منطقه

زمین منطقه به صورت کوهستانی و تپه ماهور است و ارتفاعات مهمی همچون 178، 175 و 165 را در خود جای داده است. اغلب این ارتفاعات در جنوب منطقه عملیاتی و در امتداد جنوب شرقی جبال حمرین واقع شده و به شکل دهلیزی صخره‌ای نمایان است. همچنین، پس از دشت سمیده، در این قسمت ارتفاعات جبل فوقی به موازات جبال حمرین شروع می‌شود. پس از آن، آب‌گرفتگی و باتلاقی‌های هورالهلغل و هورالسناف قرار گرفته است.⁽²⁾

استعداد دشمن

با انجام عملیات والفجر مقدماتی، نیروهای عراقی در منطقه عمومی فکه افزایش یافتند. به همین دلیل جبهه خودی تلاش زیادی به عمل آورد تا منطقه مورد نظر برای انجام عملیات والفجر 1 از نظر دشمن محفوظ بماند. این تلاش تا روز 1361/12/28 موفق بود، اما پس از ورود توپخانه به منطقه و دو بار جابه‌جایی آن و نیز عواملی همچون نقل و انتقال یگان‌های عملیاتی موجب شدند دشمن نسبت به تحرکات نیروهای خودی و احتمال انجام عملیات از سوی آنها حساس شود. به همین دلیل سپاه چهارم عراق که مسئولیت پدافند از منطقه مورد نظر را بر عهده داشت، یگان‌های زیر را برای مقابله با عملیات احتمالی ایران تحت امر خود قرار داد:

- تیپ‌های 501، 18، 44، 45، 701، 704، 603، 419، 38، 703، 104، 427، 238 پیاده؛

- تیپ‌های 60، 51، 37، 12، 17، 26، 34، 8، 42 زرهی؛

- تیپ‌های 27، 1 و 24 مکانیزه؛

- تیپ 55 مختلط؛

- تیپ 33 و چهار گردان مستقل نیروی مخصوص؛

- دو گردان کماندویی از لشکر 1 و پنج گروهان کماندویی از سپاه 4؛

- تیپ 108 گارد مرزی.⁽³⁾

سازمان رزم خودی

قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) برای انجام این عملیات دو قرارگاه عملیاتی را تحت امر خود قرار داد:

نجف 1، شامل: لشکر 31 عاشورا (15 گردان پیاده) و تیپ 55 هوابرد (چهار گردان)؛

نجف 2، شامل: لشکر 27 محمد رسول‌الله (15 گردان پیاده) و تیپ 84 خرم‌آباد (چهار گردان)؛

نجف 3، شامل: لشکر 5 نصر (15 گردان پیاده) و تیپ 58 ذوالفقار (پنج گردان)؛

 نجف 4 (به عنوان احتیاط) شامل: تیپ مستقل 10 سیدالشهدا (پنج گردان پیاده) و تیپ 37 زرهی (دو گردان تانک و یک گروهان مکانیزه)؛

یگان‌های توپخانه، شامل: شش گردان از ارتش و دو گردان از سپاه.

کربلا 1، شامل: لشکر 41 ثارالله (شش گردان پیاده) و تیپ 1 لشکر 21 حمزه (چهار گردان پیاده و یک گردان (-) تانک)؛

کربلا 2، شامل: لشکر 7 ولی‌عصر (پنج گردان پیاده) و تیپ 2 لشکر 21 حمزه (سه گردان پیاده و یک گروهان تانک)؛

کربلا 3، شامل: تیپ 33 المهدی (پنج گردان پیاده) و تیپ 3 لشکر 21 حمزه (سه گردان پیاده و دو گروهان تانک)؛

کربلا 4، شامل: لشکر 14 امام حسین (هشت گردان پیاده و دو گردان تانک) و تیپ 2 لشکر 77 خراسان (چهار گردان پیاده و یک گروهان تانک)؛

کربلا 5، شامل: لشکر8نجف‌اشرف(9گردان‌پیاده) و لشکر(-) 19فجر (هفت‌گردان‌پیاده و 1 گردان تانک)؛

تیپ 4 زرهی لشکر 21 حمزه (دو گردان مکانیزه و سه گردان تانک و دو گردان ژاندارمری) و یک گروهان از سپاه (به عنوان احتیاط) و تیپ 1 لشکر 17 علی‌ابن‌ابیطالب (سه گردان پیاده)؛

یگان‌های توپخانه، شامل: هشت گردان از ارتش و دو گردان از سپاه.⁽⁴⁾

طرح عملیات

عملیات از دو محور شمالی و جنوبی طراحی شد. قرارگاه نجف ارتفاعات حمرین را تصرف، دشمن را منهدم و منطقه مورد نظر را تامین می‌کند و سپس بنا به دستور تک را جهت تصرف جبل فوقی به سمت جنوب ادامه داده و آماده پدافند می‌شود ویا بنا به دستور تک را به سمت جنوب و غرب ادامه می‌دهد.

قرارگاه کربلا ضمن پدافند در قسمتی از منطقه واگذاری تک کرده و با انهدام قوای دشمن دامنه ارتفاعات جنوب غربی حمرین را تأمین و در امتداد آن پدافند می‌کند و سپس آماده می‌شود بنا به دستور به قرارگاه نجف کمک نموده و یا تک را به سمت غرب ادامه دهد.⁽⁵⁾

شرح عملیات

عملیات در ساعت 23 روز 1361/1/21 با رمز مبارک "یاالله" آغاز شد. یگان‌های عمل کننده به تناسب طرح مانور و ماموریت‌های تعیین شده، با اختلاف کمتر از یک ساعت با دشمن درگیر شدند. در قرارگاه عملیاتی کربلا، نیروها در دو جناح چپ و راست در عمق پیش‌روی کردند و پس از انهدام نیروهای دشمن، نظر به این که محور وسط پاکسازی نشده بود و نیروهای خودی از جناحین تهدید می‌شدند، با نزدیک شدن روشنایی هوا دستور داده شد که از ادامه پیش‌روی خودداری کنند.

در محور قرارگاه عملیاتی نجف، چند ارتفاع مهم منطقه پاک‌سازی شد و نیروها روی آنها و نیز در داخل کانال‌های ارتباطی و سنگرهای دشمن هجوم برده، در آنجا مستقر شدند.

موضوع قابل توجه در این محور، عملکرد چشمگیر و ابتکاری یکی از یگان‌های سپاه پاسداران در جناح چپ محور جنوبی بود؛ به گونه‌ای که نیروهای دشمن دور خورده و به طور کامل منهدم شدند.

دشمن صبح روز اول با استفاده از ارتفاعاتی که به تصرف نیروهای خودی در نیامده بود، از جمله ارتفاع مهم 165 - مشرف بر پاسگاه و شیار بجلیه - نیروهای موجود در منطقه را تقویت کرد و سپس پاتک‌های خود را با حجم زیاد آتش آغاز نمود، به گونه‌ای که تا ساعت 17 همان روز به همین شکل پنج پاتک را تدارک و اجرا کرد.

در شب دوم، ارتفاع 165 به تصرف نیروهای خودی درآمد؛ اما با روشن شدن آسمان و اجرای آتش شدید از سوی دشمن، این ارتفاع در همان روز دو بار میان نیروهای خودی و دشمن دست به دست شد.

در روز سوم عملیات، نیروهای عراقی با در اختیار داشتن ارتفاع 165 و سپس اجرای آتش شدید و بهره‌گیری از هلی‌کوپتر، مجدداً پاتک‌های خود را از سر گرفتند که مقاومت جبهه خودی در این روز چشمگیر و قابل توجه بود.

در شب چهارم، نیروهای خودی مجدداً تلاشی را به منظور تصرف ارتفاع 165 انجام دادند؛ اما دشمن که هوشیار شده و به اهداف عملیات را پی برده بود، به مقابله با تعرض طرف مقابل پرداخت.

در روزهای چهارم و پنجم، نبرد با شدت زیاد روی ارتفاعات تصرف شده ادامه داشت و در برخی از ارتفاعات، درگیری به صورت تن به تن درآمده بود.

طی این درگیری‌ها ارتفاعات منطقه چندین بار رد و بدل شد؛ لیکن به رغم عبور موفق نیروها از موانع و شکستن خط دشمن و نیز به کارگیری نسبتاً مناسب آتش توپخانه و تلفات قابل ملاحظه‌ای که به دشمن وارد شد، درگیری‌ها به مرور کاهش یافته، نیروهای خودی در مواضع مناسب پدافند کردند.⁽⁶⁾

نتایج عملیات

در این عملیات به رغم مورد هجوم قرار دادن دشمن با 60 هزار گلوله توپ، حجم آتش خودی حدود 60 درصد آتش دشمن بود. مضافاً اینکه مسبب اصلی عدم موفقیت نیروهای خودی در این عملیات را هوشیاری دشمن می‌توان دانست.

خسارات وارده به دشمن به قرار ذیل می‌باشد:

1. کشته و مجروح شدن 8500 تن و به اسارت در آمدن 350 تن دیگر،
2. انهدام 98 دستگاه تانک و پنج فروند هلی کوپتر،
3. انهدام سه واحد 550 نفری جیش الشعبی، سه گردان کماندویی و 13 تیپ مکانیزه.⁽⁷⁾

 

خسارات خودی:

حسین علایی مسئول ستاد قرارگاه خاتم^(ص) در نامه‌‌ای به فرماندهی کل سپاه پاسداران آمار شهدا و مجروحان عملیات را به این شرح اعلام کرد:

شهدای سپاه و بسیج          1000 نفر

مجروحان سپاه و بسیج       4686 نفر

شهدای ارتش                 200 نفر

مجروحان ارتش حدود       700 نفر

شهدای مجهول‌الهویه         50 نفر⁽⁸⁾

 

فهرست منابع

1- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "از خرمشهر تا فاو"، ص 55.

2- منبع شماره 1، ص 55.

3- گزارش 881 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، عملیات والفجر 1، ص 7؛ و: سند 019193 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1362/1/22؛ و: سند 019214 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1362/1/24؛ و: سند 019249 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1362/1/26.

4- سند 019108 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1362/1/18؛ و: سند 074818 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1361/12/20.

5- سند 019104 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1362/1/18.

6-منبع شماره 1،ص‌ص 58 - 56.

7- منبع شماره 1، ص 58.

8-  گزیده اسناد عملیات والفجر1، جلد 3، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ص278.

منبع:مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس