عملیات والفجر 9 (1364/12/5)

شهدای عملیات والفجر9

نام عملیات	عملیات والفجر 9
رمز عملیات	یا الله
منطقه عملیات	سلیمانیه ـ چوارتا
زمان عملیات	1364/12/5 تا 1364/12/9
هدف	گشودن جبهه‌ای گسترده برای تصرف سلیمانیه، کاستن از فشار دشمن در جبهه والفجر8(فاو).
نوع عملیات	نیمه گسترده
فرماندهی عملیات	سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
سازمان عملیات	سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
استعداد نیروهای درگیر خودی	25 گردان پیاده از سپاه شامل: تیپ های 29، 57، 105،155 به همراه دو گردان توپخانه از سپاه و دو گردان توپخانه از ارتش
استعداد نیروهای درگیر دشمن	8 گردان پیاده، 1گردان زرهی، 4 گردان کماندو، 17 گردان جاش، 6 گردان توپخانه.
نتایج عملیات	آزاد سازی بخشی از ارتفاعات کانا، شاه کوران، تنگه سور، موبرا، ماخلان، کانی ماران، سرو و ارتفاعات 1470 و 1489 و همچنین آزادسازی چند پاسگاه مرزی
تلفات دشمن	حدود 1500 کشته و زخمی و 134 اسیر
خسارات دشمن	انهدام 1 هواپیما، 1 هلی‌کوپتر، 20 تانک و نفربر، 10 قبضه ادوات، و 90 خودرو
غنائم	مقادیر زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین و انواع مهمات

مقدمه

پس از عدم دست‌یابی به اهداف مورد نظر در عملیات بدر - که ناشی از شرایط سخت عملیات در جبهه بود - شهر سلیمانیه عراق به عنوان هدف دوم - پس از بصره - مورد توجه طراحان نظامی قرار گرفت. بر همین اساس، با فراهم آوردن مقدمات عملیات در این منطقه، اولین حرکت که قرار بود در تابستان 1364 انجام شود، به دلیل هوشیاری دشمن، به فصل زمستان موکول شد.

با رسیدن زمان موعود، شروع عملیات والفجر 8 نیز، شرایط بهتری را برای انجام عملیات مورد نظر فراهم کرد؛ چرا که تصور می‌شد با تجمع بیش‌تر یگان‌های عراق در جبهه جنوب، نیروهای خودی با انجام عملیات والفجر 9 موفق خواهند شد اولین گام را به برای عملیات بعدی - که می‌توانست به تصرف سلیمانیه بیانجامد - بردارند. علاوه بر این تصور می‌شد عملیات والفجر 9 بتواند فشار سنگین دشمن در منطقه عملیاتی والفجر 8 را نیز کاهش دهد.

اهداف عملیات

- انجام یک مرحله عملیات از مراحل پیش‌بینی شده برای تصرف سلیمانیه.

- آماده‌سازی منطقه برای عملیات بعدی، به جلو کشاندن عقبه‌ها و کاهش فاصله خودی با دشمن.

- کاستن از فشار دشمن در جبهه فاو.

علاوه بر این اهداف، عملیات والفجر 9 دارای اهداف منطقه‌ای نیز بود. به طوری که تصرف هر یک از ارتفاعات مهم منطقه می‌توانست دستآورد قابل توجهی به همراه داشته باشد. مثلاً در دست داشتن ارتفاعات "سارسیر" و یا "کاتو" تهدیدی جدی برای شهر سلیمانیه محسوب می‌شد. با در اختیار داشتن ارتفاعات ناصر نیز جبهه دشمن در پنجوین و کانی مانگا مورد تهدید قرار می‌گرفت.

موقعیت منطقه

منطقه عملیاتی والفجر 9 با دو جاده از دهانه شیلر و منطقه چومان به شهرهای مریوان و بانه متصل می‌شود. منطقه مزبور کوهستانی، صعب العبور و دارای زمستان سختی است. دو رودخانه "زاب صغیر" و "گوگه سور" این منتطقه را به سه قسمت شمالی، میانی و جنوبی تقسیم می‌کنند.

ارتفاعات گامو، رت، هزار کانیان، سورکوه و حلوان به عنوان مهم‌ترین ارتفاعات محور شمالی محسوب می‌شوند. ارتفاعات موبرا و مامخلان، پلنگه سور و سارسیر در محور میانی قرار دارند. ارتفاعات شاخ کوهان به همراه ارتفاعات ناصر و کچل مهم‌ترین ارتفاعات محور جنوبی هستند.

مهم‌ترین شاخص این منطقه، شهر چوارتا است که تا سلیمانیه کمتر از 15 کیلومتر فاصله دارد. این شهر به همراه ارتفاع "سارسیر" از موقعیتی کلیدی برخوردار است؛ به طوری که از این نقطه می‌توان به سمت محورهای سلیمانیه، سد دوکان، مائوت و … مانور کرد.

استعداد دشمن

لشکر 34 پیاده - تابع سپاه یکم - با تیپ‌های 105 و 504 پیاده مسئولیت پدافند از منطقه را به عهده داشت. قرارگاه این لشکر در چوارتا بود و تیپ 105 در منطقه عمومی گامو و تیپ 504 در منطقه عمومی چوارتا مستقر بودند.

با شروع عملیات والفجر 9، یگان‌های زیر نیز وارد منطقه شدند:

- تیپ‌های 106 و 442 پیاده؛

- تیپ کماندویی سپاه یکم؛

- چهار گردان مستقل کماندویی؛

- 17 گردان جاش؛

- یک گردان تانک؛

- شش گردان توپخانه.

سازمان رزم خودی

قرارگاه نجف اشرف با پنج تیپ مستقل سپاه پاسداران هدایت عملیات را بر عهده داشت:

- تیپ 29 نبی‌اکرم(ص) با سه گردان پیاده؛

- تیپ 57 ابوالفضل(ع) با سه گردان پیاده؛

- تیپ 110 شهید بروجردی با چهار گردان پیاده؛

- تیپ 105 قدس   با پنج گردان پیاده؛

- تیپ 155 ویژه شهدا با 10 گردان پیاده و یک گردان تانک.

همچنین، دو گردان توپخانه از سپاه و دو گردان توپخانه از ارتش وظیفه پشتیبانی آتش را بر عهده داشتند. قرارگاه تاکتیکی رمضان نیز با ماموریت تعیین شده، تحت امر قرارگاه نجف بود.

طرح عملیات

از آنجایی که منطقه عملیاتی به سه منطقه مجزا قابل تقسیم بود، سه محور برای انجام عملیات در نظر گرفته شد؛ نیروها می‌بایست در محور اول (جناح راست) نهایتاً به سوی ارتفاعات کوخ نم نم و در محور دوم (جناح چپ) به سوی قله ناصر و یال‌های شاخ کوهان پیش‌روی کنند. همچنین، در محور سوم (جناح میانی) که محور اصلی عملیات بود، می‌بایست ارتفاعات موبرا، مامخلان و پلنگه سور تصرف می‌شد.

بر همین اساس، تیپ 105 ماموریت تصرف کوخ نم نم را بر عهده داشت. تیپ 155 با تحت امر گرفتن تیپ 110 می‌بایست ابتدا "موبرا" و "مامخلان" و سپس "پلنگه سور" را تصرف کند.

تیپ 57 نیز با تحت امر گرفتن یک گردان از تیپ 29 تصرف ارتفاعات ناصر کوچک و پوزه ناصر - برای تامین سمت چپ مامخلان - را بر عهده داشت. سپس می‌بایست، قله ناصر را تصرف کند و در صورت امکان روی آن مستقر شود.

تیپ 29 هم می‌بایست یال‌های شاخ کوهان - برای تأمین ارتفاع ناصر - را تصرف کند.

در این میان، قرارگاه رمضان ماموریت داشت ضمن انجام شناسایی، کار انتقال نیروها را به منظور انجام دیده‌بانی روی عقبه‌های دشمن و انجام عملیات انهدامی روی پل‌های ارتباطی، قرارگاه‌های فرماندهی و توپخانه‌های دشمن به عهده گیرد و جاده‌ها را نیز ناامن سازد.

شرح عملیات

در تاریخ 5 /12 /1364، در حالی که تمامی نیروها به نقطه شروع درگیری رسیده بودند، رمز عملیات (یاالله) حدود ساعت 24 اعلام شد.

در جناح راست، پیش‌روی از محور هزارقله انجام پذیرفت و رزمندگان ضمن تصرف ارتفاعات "کوخ نم نم"، ماموریت ایذایی خود را در شمال "موبرا" به انجام رساندند و سپس در خط پدافندی جدید استقرار یافتند.

در جناح چپ و در محور ارتفاع "ناصر"، نیروهای عمل کننده در حالی که مسافتی دشوار و طولانی را طی کرده بودند، خیلی سریع به هدف رسیده و ضمن درگیری با نیروهای عراقی توانستند 00:40 بامداد پایگاه آنها در این محور را ساقط کنند. همچنین، در محور "کوهان" به دلیل وسعت کم منطقه و حضور ضعیف دشمن، اهداف مورد نظر تا ساعت 04:30 تأمین شد.

در جناح میانی نیز که می‌بایست در مرحله اول عملیات، دو ارتفاع مهم "موبرا" و "مامخلان" تصرف شود، نیروهای خودی توانستند پس از ساعت‌ها درگیری، مامخلان را در ساعت 09:30 و موبرا را در ساعت 16:30 (روز اول) به تصرف خود درآوردند. در ادامه عملیات نیز ارتفاع "پلنگه سور" در آخرین ساعات روز دوم (1364/12/7) تحت اختیار قوای خودی قرار گرفت.

با توجه به موفقیت مرحله اول عملیات، مقرر شد در مرحله دوم روی ارتفاع "کاتو" انجام شود. با شروع عملیات، ارتفاع مذکور - که تقریباً خالی از نیروهای دشمن بود - در اولین ساعات بامداد روز سوم تسخیر شد؛ لیکن دشمن با تقویت سریع محور عملیاتی و اجرای تک توانست نیروهای خودی را از این ارتفاع عقب براند. رزمندگان خودی نیز با تلاش بسیار، سمت چپ قله را حفظ کرده،  وضعیت خویش را تثبیت کردند و به این ترتیب درگیری در "کاتو" پس از سه شبانه روز در تاریخ 1364/12/10 پایان یافت.

گفتنی است، هم زمان با درگیری روی کاتو، تعدادی از نیروهای خودی در روز چهارم عملیات (1364/12/9) روی قله کچل، که از بلندترین قلل منطقه است و بر شهر سلیمانیه نیز اشراف دارد، مستقر شدند. در این حال، اگرچه این ارتفاع بسیار مهم تسخیر شده بود، لیکن بروز مشکلات ناشی از وجود حدود یک متر برف، فقدان عقبه و پشتیبانی بسیار ضعیف، ادامه حضور روی آن را بسیار سخت کرده بود. بنابراین، فرماندهان عملیات با بررسی اوضاع سخت در این ارتفاع و نقاط دیگری همچون ارتفاع کاتو و نیز خستگی مفرط نیروهای عمل کننده، در صدد برآمدند تا ضمن پرهیز از پیش‌روی بیشتر، مواضع متصرفه را تثبیت کنند. بر همین اساس، تصمیم گرفته شد علاوه بر فراخوانی یکی، دو یگان سپاه پاسداران از جبهه جنوب، از نیروهای ارتش کمک گرفته شود. در این میان، به دلیل نگرانی از تهدید جبهه فاو، از انتقال یگان‌های سپاه خودداری شد؛ اما با ورود تعدادی از یگان‌های ارتش به منطقه عملیاتی، پدافند از ارتفاعات پلنگه سور، موبرا و قسمتی از کوخ نم نم به آنها محول گردید.

در این وضعیت، و در حالی که برای تثبیت مواضع متصرفه برنامه‌ریزی می‌شد، نیروهای دشمن به ارتفاع کچل پیر و سپس ارتفاع ناصر حمله کردند در حالی که قوای خودی هیچ گونه واکنشی از خود نشان ندادند لذا حرکت دشمن به آسودگی انجام می‌گرفت. برد توپخانه نیز برای پوشش منطقه کافی نبود و تنها سلاح دوربرد مورد استفاده، یک قبضه تیربار بود که روی قله کچل پیر استقرار داشت. بدین ترتیب، فرمان عقب‌نشینی از ارتفاعات کچل، ناصر و کاتو صادر شد.

دشمن نیز پس از 8 روز توقف و یقین از ضعف توان خودی، حملات خود را مجدداً (در تاریخ 1364/12/23) آغاز کرد و در حالی که به دلیل و بود مشکلات و نارسائی‌های فراوان در جبهه خودی، مناطق متصرفه نیز هنوز به طور کامل تثبیت نشده بودند، توانست کلیه نقاط از دست داده را بازپس گیرد.

فهرست منابع و مآخذ

1- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، سند شماره 685، گزارش عملیات والفجر 9.

2- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، سند شماره 669، گزارش عملیات کربلای 10.

3- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، کارنامه نبردهای زمینی، محسن رشید و حسن دری، تهران، 1381.

4- مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، اطلس جنگ ایران و عراق ـ فشرده نبردهای زمینی، محسن رشید، چاپ دوم 1389.

5- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش اجمالی 38 عملیات بزرگ، ابوالقاسم حبیبی، تهران: جزوه داخلی.

منبع:مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس