عملیات کربلا 1 (1365/4/9)

شهدای عملیات کربلای1

نام عملیات	کربلا 1
رمز عملیات	"یا اباالفضل‌العباس(ع) ادرکنی"
منطقه عملیات	جبهه میانی ـ مهران
زمان عملیات	1365/4/9 تا 1365/4/19
هدف	آزادسازی شهر مهران و ارتفاعات مهران
نوع عملیات	گسترده
فرماندهی عملیات	سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
سازمان عملیات	سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
استعداد نیروهای درگیر خودی	استعداد نیروهای درگیر خودی: 34 گردان پیاده، 4 گردان زرهی، 9 گردان ادوات و 6 گردان توپخانه از سپاه شامل: لشکرهای27،17،41،25،10،5 و تیپ‌های21،15، 662 و گردان مستقل 38زرهی ذوالفقار
استعداد نیروهای درگیر دشمن	52 گردان پیاده، 7 گردان زرهی، 5 گردان مکانیزه، 23 گردان کماندو، 24 گردان گارد جمهوری و 15 گردان توپخانه
نتایج عملیات	ـ‌ آزادسازی شهر مهران، 8 روستای منطقه، پاسگاه دراجی و سلسله ارتفاعات قلاویزان به ویژه قله223 ـ‌ آزادسازی منطقه‌ای به وسعت 175 کیلومترمربع از خاک ایران و عراق. ـ‌ همچنین عقبه‌های دشمن از جمله شهرهای بدره و زرباطیه در دید و تیر نیروهای اسلام قرار گرفت.
تلفات دشمن	تلفات دشمن: حدود 10000 کشته و زخمی، 1210 اسیر
خسارات دشمن	خسارات دشمن: انهدام 110 دستگاه تانک و نفربر و تعداد زیادی ادوات و خودرو
غنائم	غنائم: 69 دستگاه تانک و نفربر، 8 دستگاه ماشین‌آلات مهندسی، 61 قبضه ادوات و 64 خودرو

مقدمه

پس از تصرف فاو در عملیات والفجر8، موازنه سیاسی ـ نظامی به نفع جمهوری اسلامی تغییر کرد، ارتش عراق با انتخاب شیوه‌ای جدید درصدد برآمد از لاک دفاعی بیرون آمده شیوه هجومی اتخاذ کند. قبل از این، پس از عملیات خیبر، دشمن یک‌بار دیگر چنین شیوه‌ای را با وسعت بسیار محدودتری در هورالهویزه به کار برده بود اما این بار دفاع فعال عراق از دامنه وسیع‌تر و ابعاد جدیدتری برخوردار بود.

مهم‌ترین دلایل رژیم عراق برای اتخاذ چنین شیوه‌ای عبارت بودند از:

1ـ جبران بخشی از شکست سیاسی در فاو.

2ـ خارج شدن از انفعال و به دست گرفتن ابتکار عمل.

3ـ بازسازی روحی ـ روانی نظامیان عراقی و حل مشکل افکار عمومی.

4ـ تجزیه کردن توان سپاه و ممانعت از اجرای عملیات آینده.

در چنین شرایطی غرب به دنبال فتح فاو و درهم شکسته شدن دیوارة دفاعی عراق و صدمات بسیاری که با اجرای عملیات والفجر8 بر ارتش عراق وارد شد از پیروزی جمهوری اسلامی در جنگ احساس خطر کرد، لذا برای جلوگیری از استمرار این وضعیت و گسترش احتمالی پیروزی‌های ایران، فشارهای جدیدی را در دو میدان جنگ و اقتصاد، با هدف به استیصال کشانیدن جمهوری اسلامی در دستور کار خود و رژیم عراق قرار داد. این فشارهای همه‌جانبه عمدتاً به منظور تحت‌الشعاع قرار دادن فتح فاو و ممانعت از تداوم برتری موقعیت ایران بود. در این میان رهبری انقلاب در اوج پیروزی‌های حاصل از فتح فاو و قبل از تهاجمات زمینی دشمن، اقدام به بسیج همگانی مردم نمود.، این اقدام فرماندهی کل‌قوا که در آن هنگام برای بسیاری از افراد غیرمنتظره بود در واقع مقدمات پیشگیری‌های لازم را فراهم ساخت. لذا هنگامی که ارتش عراق سلسله عملیات دفاع متحرک را آغاز کرد آمادگی‌های قبلی اعم از حضور نیروهای مردمی و تهیه امکانات، نقشی مؤثر در وارد ساختن ضربات اساسی بر پیکر ارتش و رژیم عراق داشت.

ارتش عراق در جریان اجرای سلسله عملیات موسوم به استراتژی دفاع متحرک، در مدتی کوتاه مناطق زیر را هدف تهاجم و تعرض قرار داد:

1ـ منطقه عملیاتی والفجر9 ------------------------------    در تاریخ 16 /12 /1364

2ـ ارتفاعات دربندیخان ---------------------------------    در تاریخ 16 /1 /1365

3ـ ارتفاعات سومار ------------------------------------    در تاریخ 22 /1 /1365

4ـ ارتفاعات منطقه لولان -------------------------------    در تاریخ 5 /2 /1365

5 ـ منطقه فکه (پیچ‌انگیزه، شرهانی، بجلیه) ---------------- در تاریخ 10 /2 /1365

6 ‌ـ ارتفاعات حاج‌عمران ------------------------------    در تاریخ 24 /2 /1365

7ـ مهران ----------------------------------------    در تاریخ 27 /2 /1365

در آخرین مرحله از این سلسله تهاجمات، عراق در تاریخ 27 /2 /1365 در منطقه مهران دست به حمله زد و این شهر و حومه آن و برخی ارتفاعات منطقه را تصرف نمود. در این زمان لشکر84 خرم‌آباد (ارتش) و تیپ4 لشکر21 حمزه (ارتش) با 6 گردان پیاده و 2 گردان زرهی، پدافند این منطقه را به عهده داشتند.

 در ساعت 1 بامداد 27 /2 /1365 دشمن هجوم خود را با اجرای آتش‌تهیه سنگین از 2 محور آغاز کرد. در محور اول با تیپ‌های 417 پیاده و 70 زرهی در حالی که تیپ443 پیاده را به عنوان احتیاط در اختیار داشت، از سمت ارتفاعات قلاویزان در شیار میگ‌سوخته ـ محل خاکریز خودی ـ وارد عمل شد و پس از تصرف خاکریز، از محور بهین‌بهروزان به حرکت خود ادامه داد و از جاده مهران ـ هرمزآباد به سمت دهلران و سپس شهرک ملک‌شاهی و جاده آسفالته کمربندی، مهران را تصرف کرد.

در محور دوم از منطقه نمه‌کلان‌بو و ارتفاعات 270 با هدف تصرف مهران و ارتفاعات نمه‌کلان‌بو، کله‌قندی، تنگه کنجانچم و جاده آسفالته مهران ـ ایلام با تیپ92 پیاده و تیپ606 پیاده و تیپ59 مختلط حمله را آغاز کرد و به دلیل عدم مقاومت نیروهای پدافند خودی به سرعت پیشروی نمود. در این محور پس از تصرف خط خودی، با تیپ59 مختلط به سمت تنگه کنجانچم حرکت کرد. از سوی دیگر تپه‌های رضا‌آباد و دراجی را اشغال نمود و در ادامة عملیات ارتفاعات 310، 307، 330 و تپه‌های غلامی و باغ کشاورزی را تصرف کرد.

پس از شروع تک دشمن، سپاه به منظور جلوگیری از سقوط نقاط استراتژیک منطقه خصوصاً ارتفاعات نمه‌کلان‌بو و زالو‌آب در طول درگیریهای 28 تا 31 اردیبهشت موفق شد ارتفاعات 307، 310، 345 و 330 و تپه رضاآباد را از مجموع ارتفاعات نمه‌کلان‌بو آزاد نماید. در مجموع دشمن در طول 10 روز جنگ و پیشروی، 9 تیپ پیاده، زرهی و مکانیزه و یک گردان کماندویی را وارد عمل کرد و با پشت سر گذاشتن شهر مهران و تصرف ارتفاعات قلاویزان و تپه‌های غلامی و باغ کشاورزی تا پشت جاده کمربندی مهران یعنی بیش از 20 کیلومتری عمق خاک ایران پیشروی نمود و مستقر گردید.

 این حمله عراق با اشغال مهران به اوج خود رسید و متوقف شد.

مهم‌ترین عوامل موفقیت ارتش عراق در این سلسله تهاجمات عبارت بود از:

1ـ ضعیف بودن احتمال تهاجم عراق و حضور نیروهای سپاه در منطقه فاو.

2ـ ضعف خط‌های پدافندی خودی به دلیل عدم احتمال حملة عراق و آمادگی نداشتن برای مقابله با آن.

3ـ عدم آمادگی نیروهای ارتش و کمبود توان سپاه.

4ـ سازماندهی مناسب و توان و تجهیزات بسیار دشمن (141 گردان پیاده به علاوه 142 گردان تانک و نفربر که در احتیاط و بازسازی بودند).

5 ـ داشتن منابع اطلاعاتی مناسب از جمله: ماهواره‌ها، آواکس‌ها، شبکه‌های جاسوسی، منافقین و نیروهای نفوذی در نیروهای مسلح به عنوان منابع داخلی و خارجی که اطلاعات نسبتاً دقیقی در اختیار ارتش عراق گذاشتند.

6 ـ ضعف نیروهای خودی مستقر در خط‌های پدافندی ارتش.

در چنین اوضاعی مسئولان سپاه تصمیم گرفتند ضمن تسریع در تحکیم مواضع پدافندی جبهه فاو، اقداماتی را نیز برای متوقف ساختن حملات دشمن انجام دهند. حمله به دشمن، اولویت بندی مناطق پدافندی و تعیین احتیاط برای مناطق مهم از اولین پیشنهاد‌ها بود. بیشتر فرماندهان معتقد بودند بهترین پدافند، آفند است زیرا در آفند تلفات کمتر خواهد بود. مهم‌تر از این، قبول انفعال، خطرات بسیاری را برای جنگ در پی داشت. در این حال تدابیر مختلفی شد اما دست زدن به اقدام اساسی و تعیین کننده مقدور نبود و به تحقق شرایط خاصی نیاز داشت. به ویژه این مسئله، عقب‌ماندگی توان رزمی خودی را در مقابل دشمن نشان می‌داد که اکنون ظهور کرده بود و فرماندهان سپاه سعی داشتند با حفظ فاو، ضمن حضور (یک یگان) در چند خط پدافندی، به مقابله با تحرک جدید عراق نیز بپردازند در حالی که توان لازم برای این مأموریت‌های مهم و سرنوشت‌ساز وجود نداشت. اما غیرت دینی و انقلابی رزمندگان و فرماندهان مانع از تسلیم شدن در مقابل واقعیت‌ها بود. از این رو با اوج‌گیری این تهاجمات دشمن در اردیبهشت1365، حداکثر اقدامات خودی ضرورتاً به مقابله با دشمن و متوقف کردن پیشروی آن محدود شد.

هجوم دشمن به مهران نقطه اوج استراتژی دفاع متحرک عراق بود و عراق با موفقیتی که در این مرحله به دست آورد جرأت یافت اتخاذ استراتژی جدیدی موسوم به "دفاع متحرک" را اعلام کند. رژیم عراق در تبلیغات خود اعلام می‌کرد که تنها در مقابل عقب‌نشینی قوای ایران از مناطق عراق، به ویژه فاو، مهران را پس خواهد داد! در طول مدت اجرای استراتژی دفاع متحرک عراق، ده‌ها هزار تن از نیروهای دشمن کشته یا زخمی یا اسیر شدند و ارتش عراق چندین هواپیما، 27 هلی‌کوپتر و 170 تانک و نفربر را از دست داد.

ضرورت اجرای عملیات کربلای1

پس از اشغال مهران برخی شواهد نشان‌دهنده این بود که دشمن از حملات زمینی خود دست بر نداشته و همچنان در محورهایی خود را آماده تک می‌نماید و احتمال داده می‌شد در صورتی که نیروهای خودی به دشمن مجال بدهند، قصر‌شیرین و سپس سومار نیز مانند مهران به تصرف عراق در خواهد آمد. در این صورت ادامه این روند آثار و تبعات سیاسی نظامی نامناسبی برای کشور داشت. همین ضرورت‌های سیاسی و نظامی برای اجرای عملیات بود که حتی امام خمینی مکرراً درباره مهران سؤال می‌کردند به طوری که دو بار به مسؤلان جنگ فرمودند: «پس مهران چه شد؟»

اهداف عملیات

باز پس‌گیری شهر مهران و سلسله ارتفاعات قلاویزان و دستیابی به مرز و تأمین کل منطقه.

موقعیت منطقه

منطقه عملیاتی از جنوب به ارتفاعات قلاویزان، از شمال به ارتفاعات نمه‌کلان کوچک، از غرب به امتداد غربی ارتفاعات قلاویزان و پاسگاه مرزی بهرام‌آباد و از شرق به جاده مهران ـ دهلران محدود می‌شد.

پس از اشغال مهران، دشمن استحکامات و موانع متعددی در این منطقه ایجاد کرد. در محور شمالی (جاده ایلام ـ مهران و باغ کشاورزی) موانع دشمن دارای هفت ردیف مین همراه با کانال و بیش از پنج ردیف سیم خاردار رشته‌ای بود. در محور میانی (حد فاصل رودخانه گاوی و جاده دهلران ـ مهران) به دلیل کوهستانی بودن منطقه، استحکامات نسبتاً ضعیف بود. دشمن در محور جنوبی (ارتفاعات قلاویزان) نیز سنگرهای کمین و در بعضی شیارها یک ردیف سیم خاردار و مین ایجاد کرد.

شناسایی

عناصر اطلاعات عملیات قرارگاه نجف با هماهنگی واحد اطلاعات یگان‌های عمل‌کننده، کار شناسایی را در سرتاسر خطوط دشمن آغاز نمودند. اطلاعات به دست آمده نشان می‌داد که در مجموع خطوط دشمن در 3 محور: محور شمالی (جاده ایلام ـ مهران و باغ کشاورزی)، محور وسط (حد فاصل رودخانه گاوی و جاده دهلران ـ مهران) و در محور جنوبی (مجموعه ارتفاعات قلاویزان) از 3 نوع مختلف استحکامات و موانع برخوردار است. در محور شمالی به دلیل استحکامات قوی و موانع متعدد، ادامه شناسایی متوقف گردید. دو محور میانی و جنوبی استحکامات ضعیف‌تر و موانع کمتری داشت. در مجموع واحدهای شناسایی، اطلاعات نسبتاً خوبی از خطوط دشمن به دست آوردند و شناسایی از اوضاع عمق نیروهای دشمن را نیز عناصر دیده‌بانی انجام دادند.

حفاظت، فریب و غافل‌گیری

پس از تصرف مهران به دست دشمن، سپاه دوم نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی موسوم به قرارگاه نجف اشرف وارد منطقه شد و اقدامات عملی به منظور متوقف کردن قوای دشمن و برنامه‌ریزی برای آزادسازی مهران را شروع کرد.

پس از متوقف کردن پیشروی عراقی‌ها در 3 تا 5 کیلومتری جاده کمربندی مهران، نیروی زمینی سپاه برای پر کردن فاصله خط خودی با دشمن و آماده کردن زمینه اجرای عملیات، به قرارگاه نجف اشرف و یگان‌های تابعه ابلاغ کرد تا خاکریز خط‌مقدم خود را به طرف دشمن نزدیک کنند.

در مورخ 1365/3/15 با پیگیری‌های جانشین فرمانده نیروی زمینی سپاه (رحیم صفوی) اولین اقدام مؤثر برای احداث خاکریز نیروهای خودی بدون هیچ‌گونه درگیری با نیروهای عراق، به وسیله لشکر‌های 25، 27 و 41 سپاه انجام گردید. احداث خاکریز مزبور به طور پراکنده و نامنظم در شب‌های متوالی ادامه یافت به طوری که بعضی از خاکریز‌ها تا پشت سنگر کمین دشمن رسیده بود.

طرح احداث خاکریز که تا شب‌های قبل از عملیات به طول انجامید، یکی از عوامل فریب دشمن بود. علاوه بر این نیروهای خودی اقدامات فریبی را در محورهای فاو، سومار و قصر‌شیرین به منظور غافلگیر کردن دشمن در محور مهران اجرا کردند. پس از آماده شدن زمینه اجرای عملیات در مهران، به نیروهای خودی در محورهای یاد شده تأکید گردید که با چراغ روشن به طرف خطوط مقدم ستون‌کشی کنند و مکالمات بی‌سیمی را افزایش دهند. این طرح فریب نتیجه مناسبی داد که از جمله دلایل آن بمباران پادگان ابوذر در سر‌پل‌ذهاب و شادگان بود.

البته تا قبل از عملیات به دلیل وضعیت خاص زمین و دشمن، تصورات گوناگونی درباره امکان رعایت حفاظت در این منطقه وجود داشت که دلیل اصلی آن تسلط دشمن بر ارتفاعات سرکوب منطقه و در دید قرار داشتن عقبه‌های خودی بود. از سوی دیگر به طور محسوسی اخبار مربوط به عملیات در مهران پراکنده شده بود و به دلیل ضعف حفاظت، احتمال فاش شدن تک خودی زیاد بود. اما این وضعیت به دلیل وجود زمینه‌های غافل‌گیری و انجام طرح‌های فریب و مسدود بودن برخی کانال‌های اطلاعاتی، ضایعه‌ای برای عملیات ایجاد نکرد.

طرح مانور عملیات

شاید بتوان گفت مانور عملیات کربلای1 با توجه به محدودیت زمان در طراحی و تصمیم‌گیری و وضعیت خاص منطقه در طول جنگ از بهترین و موفق‌ترین مانورها بوده است و  پس از ساعت‌ها بحث و گفت‌وگو درباره طرح مانور و راه‌کارهای حمله به مواضع دشمن، سرانجام دو محور برای عملیات در نظر گرفته شد:1ـ جاده ایلام‌ـ مهران و باغ کشاورزی 2ـ جاده دهلران‌ـ مهران و ارتفاعات قلاویزان به طرف شهر و غرب قلاویزان.

اجرای این طرح عملیات به بیش از 30 گردان نیروی رزمی نیاز داشت اما این توان آماده نبود. از سوی دیگر به تعویق انداختن عملیات، ضایعات دیگری در پی داشت لذا طرح مانور بر اساس 30 گردان مورد توجه فرماندهان سپاه قرار گرفت. مدتی بعد در سمینار فرماندهان نظامی سپاه در باختران، مانور عملیات بار دیگر بررسی شد و فرمانده سپاه درباره تعجیل در اجرای عملیات گفت:

«امام تأکید دارند قضیه مهران به سرعت حل شود.»

در نهایت مقرر شد به دلیل کمبود نیرو و وجود استحکامات دشمن، محور باغ کشاورزی حذف و از محور قلاویزان و یال‌های آن تا رودخانه‌ گاوی تلاش قوی‌تری انجام شود. سه مرحله برای تحقق اهداف عملیات در نظر گرفته شد: مرحله اول، تأمین ارتفاعات قلاویزان تا روستای امام‌زاده سیدحسن به عنوان مهم‌ترین فلش حمله که مورد تأکید فرماندهی کل بود. مرحله دوم، تأمین انتهای جبل حمرین تا شیار میگ سوخته و در امتداد آن تأمین روستای بهین بهروزان و هرمزآباد. مرحله سوم تصرف خاکریز والفجر3 که از روستای فرخ‌آباد تا زیر ارتفاعات 223 قلاویزان امتداد داشت.

سازمان رزم

نیروی زمینی سپاه به عنوان فرماندهی عملیات در منطقه حضور داشت و قرارگاه نجف با شش لشکر، سه تیپ و یک گردان مستقل زرهی مأمور به آزادسازی شهر مهران بود.

یگان‌های قرارگاه نجف عبارت بودند از:

لشکر27 حضرت رسول(ص)       7 گد پیاده 1 گد زرهی و 1 گد ادوات

لشکر17 علی‌بن ابی‌طالب(ع)       3 گد پیاده، 1 گر زرهی و 1 گد ادوات

لشکر41 ثارالله(ع)                            6 گد پیاده و 1 گد ادوات

لشکر25 کربلا                       4 گد پیاده 1 گد زرهی و 1 گد ادوات

لشکر10 سیدالشهدا(ع)             3 گد پیاده، 1 گر زرهی و 1 گد ادوات

لشکر5 نصر                                    3 گد پیاده و 1 گد ادوات

تیپ21 امام رضا(ع)                          4 گد پیاده و 1 گد ادوات

تیپ15 امام حسن(ع)              2 گد پیاده و 1 گد ادوات

تیپ662 بیت‌المقدس               2 گد پیاده و 1 گد ادوات

گردان مستقل 38زرهی ذوالفقار

در مجموع سپاه با 34 گردان پیاده، 9 گروهان ادوات و 4 گردان زرهی، عملیات کربلای1 را آغاز کرد.

پشتیبانی آتش این عملیات را گروه 63 توپخانه خاتم و گردان ادوات قرارگاه نجف از نیروی زمینی سپاه و 3 گردان توپخانه از نیروی زمینی ارتش به‌عهده داشتند. تیپ 45 مهندسی جوادالائمه(ع) و لشکر مهندسی43 امام علی(ع) و ستاد جهاد نجف (که واحدهای مهندسی جهاد تهران، فارس و ... را تحت امر داشت) نیز تلاش‌های مهندسی را عهده‌دار بودند. همچنین نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با تعهد روزی 10 سورتی پرواز به منظور بمباران مواضع دشمن و هوانیروز ارتش با 2 تیم آتش و تخلیه مجروح، پشتیبانی هوایی عملیات را به عهده داشتند. علاوه بر این، تیپ4 لشکر21 حمزه که در خط پدافندی باغ کشاورزی مستقر بود موظف به اجرای آتش مستقیم و تظاهر به تک شد.

وضعیت دشمن

عراق پس از تصرف مهران، یگان‌های بیشتری در منطقه مستقر کرد. شهر مهران و اطراف آن تحت مسئولیت لشکر17 زرهی از سپاه دوم عراق بود که با تیپ‌های 443، 705، و 425 پیاده از آن دفاع می‌کرد. علاوه بر این، تیپ‌های 70 زرهی، 59 مختلط و 501 پیاده در احتیاط نزدیک و تیپ 1 کماندویی کمی عقب‌تر در احتیاط قرار داشتند. در مجموع، دشمن تا قبل از عملیات کربلای1 دارای 42 گردان پیاده و 6 گردان زرهی در این منطقه بود.

شرح عملیات

24 ساعت قبل از شروع عملیات 2 گردان از لشکر 17 علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) برای دور زدن ارتفاعات قلاویزان حرکت کردند. هم‌زمان با انتقال نیرو و امکانات یگان‌های خودی به منطقه، طوفان نسبتاً شدیدی همراه با گرد و غبار سطح منطقه عملیات و عقبه‌های خودی را پوشاند.

از غروب روز دوشنبه 9 /4 /1365 نیروها از خط خودی به طرف دشمن حرکت کردند، حدود یک ساعت مانده به زمان شروع عملیات، نیروهای دشمن که به دلیل تردد روزانه رزمندگان حساس شده بودند، به طور گسترده‌ای اقدام به پرتاب گلوله‌های منور و شلیک سراسری تیربار نمودند. در این وضعیت نیروهای خودی، تصور کردند عملیات لو رفته و دشمن هوشیار شده است. قرارگاه نجف را سکوت فرا گرفت اما ساعتی بعد مشخص گردید که این گونه نیست.

سرانجام حدود ساعت 22:30 دوشنبه 9 /4 /1365 عملیات با اعلام رمز یا ابوالفضل العباس ادرکنی آغاز شد و در بیشتر محورها خطوط دشمن را شکستند و به داخل مواضع آنها نفوذ کردند. اما در محور لشکر25 کربلا در ارتفاعات قلاویزان به دلیل وجود جاده‌ای در ارتفاعات و استحکامات و موانع بسیار که موجب تسلط دشمن بر این جاده شده بود، پیشروی با کندی روبه‌رو شد، اما پس از یک ساعت درگیری و حرکت خودروها، دستگاه‌های مهندسی و ادوات زرهی به صورت ستونی با چراغ روشن به طرف خط، نیروهای دشمن متزلزل شدند و بدون مقاومت قابل توجه، عقب‌نشینی کردند که در پی آن نیروهای پیاده به پیشروی ادامه دادند. تلاش نیروهای لشکر25 کربلا با توجه به مانور احاطه‌ای که روی جاده واقع بر ارتفاعات، تلفات بسیار سنگینی بر دشمن وارد کرد و آنها تا صبح توانستند به اهداف مورد نظر دست یابند.

از سوی دیگر، هم‌زمان با شروع عملیات، تیپ4 زرهی لشکر21 حمزه ارتش با نیروهایی از تیپ114 امیرالمومنین(ع) سپاه در محور باغ کشاورزی تظاهر به تک کردند و با اجرای آتش توپخانه و تیر مستقیم، دشمن را به خود مشغول نمودند.

در محور لشکر17 علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) نیز نیروها در حالی به بالای ارتفاعات رسیدند و به دشمن مسلط شدند که دشمن متوجه حرکت آنها نشده بود و بسیاری از نیروهای عراقی برای فرار از محاصره، فرار نمودند. در مجموع با توجه به وضعیت دشمن هنگام شکسته شدن خط و نفوذ سریع نیروهای خودی در مواضع آنها، به نظر می‌رسید دشمن غافل‌گیر شده بود. لشکر17 علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) پس از دور زدن ارتفاعات قلاویزان، با توجه به موفقیت لشکر25 کربلا، یک گردان نیروی دیگر را وارد عمل کرد، این یگان تا صبح محدوده مأموریت خود را تصرف و پاک‌سازی کرد و تعداد بسیاری از افراد دشمن را اسیر نمود. لشکر41 ثارالله ضمن تأمین اهداف از پیش تعیین شده خود به طرف ارتفاعات حمرین حرکت کرد و در کنار لشکر25 کربلا قرار گرفت. لشکر27 حضرت رسول(ص) ضمن وارد کردن 4 گردان نیرو، پس از شکستن خط، روستای امام‌زاده سیدحسن را پاک‌سازی کرد و تپه مهم 177 را تصرف نمود. لشکر10 سیدالشهدا(ع) هم‌زمان با سایر یگان‌ها پس از شکستن خط و پاک‌سازی آن، در کنار لشکر27 مستقر گردید.

در مجموع یگان‌های عمل‌کننده تا قبل از روشنایی صبح اهداف مرحله اول عملیات را کاملاً تصرف کردند و با روشن شدن هوا تا یک سوم از محدوده مرحله دوم عملیات را نیز تأمین نمودند. هرچند ارتش عراق در روز اول عملیات با وارد کردن یگان‌های احتیاط با قوای خودی درگیر شد، لیکن در این روز هیچ حرکت اساسی و حساب شده‌ای اعم از پاتک و یا استفاده از نیروی هوایی و توپخانه مشاهده نشد و این وضعیت برای عموم فرماندهان عملیات غیرمنتظره بود. در ادامه عملیات مقر تیپ‌های 443 و 705 پیاده تصرف شد و عمده قوای این دو تیپ با یک حالت گیجی ضمن جنگ و گریز عقب‌نشینی کردند. در مجموع در شب اول عملیات 80% از 10 گردان نیروهای پیاده دشمن که در محدودة منطقه مرحلة اول عملیات حضور داشتند، منهدم شدند.

از سوی دیگر، بنا به درخواست قرارگاه از نیروی هوایی ارتش، یک هواپیمای جنگندة خودی مواضع دشمن را بمباران کرد، لیکن هنگام برگشت هدف یک موشک دشمن قرار گرفت و در جنوب منطقه عملیاتی مهران، در خاک عراق سقوط کرد. همچنین یک هلی‌کوپتر کبری که در حال اجرای مأموریت در این منطقه عملیاتی بود بر اثر اصابت گلوله سقوط کرد که خلبانان آن مجروح شدند و به عقب منتقل گریدند.

البته با شروع عملیات، تیپ1 کماندویی سپاه چهارم عراق از بدره حرکت کرد و در ساعت 5 صبح به منطقه وارد و در ساعت 6 صبح با نیروهای خودی درگیر شد که در نتیجه هر 3 گردان آن منهدم گردید. علاوه بر این، صبح هنگام، نیروهای احتیاط دشمن در محور امام‌زاده سیدحسن دست به پاتک زدند که با مقابله لشکر27 مواجه شدند و با ورود هلی‌کوپترهای هوانیروز به صحنه نبرد و انهدام چندین دستگاه تانک عراقی، این پاتک خنثی گردید.

یگان‌های خودی با هماهنگی یکدیگر، عملیات را در تمام محورها با قدرت و سرعت و بدون وقفه در طول روز اول ادامه دادند. قرارگاه فرماندهی عملیات تقریباً در موضع انفعال قرار گرفته بود، چرا که دشمن از هم گسیخته شده و یگان‌ها از موقعیت استفاده کرده بدون توقف به پیشروی ادامه دادند و سپس به قرارگاه پیشنهاد نمودند که عملیات در روز ادامه پیدا کند. از این به بعد یگان‌ها ابتدا پیشروی می‌نمودند و هدف را تصرف می‌کردند و سپس قرارگاه را در جریان وضعیت قرار می‌دادند. به این ترتیب بود که اهداف مرحله دوم عملیات تا پایان روز اول تأمین گردید.

در شب دوم، اجرای مرحله سوم عملیات آغاز شد. در این شب لشکر10 سیدالشهدا(ع) به استراحت پرداخت و تیپ21 امام رضا(ع) با 3 گردان نیرو در محور لشکر10 عملیات را شروع کرد و پس از پاک‌سازی هرمزآباد تا 500متری شهر مهران پیشروی کرد. لشکر41 ثارالله نیز همراه با لشکر25 کربلا از شیار میگ سوخته (بعد از جبل حمرین در امتداد مرز) عبور کردند و لشکر27 حضرت رسول(ص) روستای بهین بهروزان را پاک‌سازی نمود. در نهایت کلیه یگان‌های عمل‌کننده تا قبل از روشنایی صبح خط سراسری از هرمزآباد تا شیار میگ سوخته و مقداری از محدوده مرحله سوم عملیات را تأمین کردند.

در شب دوم خبرهای مختلفی از عقب‌نشینی دشمن در محورهای باغ کشاورزی و تپه‌های غلامی و پاسگاه دراجی می‌رسید که قرارگاه با ناباوری با این خبر برخورد می‌کرد. صبح روز عملیات مشخص شد که اکثر نیروهای دشمن در محورهای فوق عقب‌نشینی کرده‌اند و سرعت عقب‌نشینی چنان بوده که بسیاری از وسایل زرهی آنها از روی جاده آسفالت به پایین افتاده و واژگون شده است.

آزادسازی شهر مهران(11 /4 /1365)

با روشن شدن هوا، در روز دوم در محور باغ کشاورزی، دشمن سازمان رزم خود را از دست داده و در حال عقب‌نشینی بود. در این محور نیروهای اطلاعات قرارگاه نجف به سرعت به بازکردن معابر مین مشغول شدند. سپس با کمک تعدادی از نیروهای ارتش با سوار شدن بر نفربر، بدون درگیری مهمی وارد باغ کشاورزی شدند و از نیروهای پراکنده دشمن حدود 100 اسیر گرفتند.

لشکر10 سیدالشهدا(ع) نیز از طریق روستای هرمزآباد از پشت به طرف باغ کشاورزی حرکت کرد و ضمن جنگ و گریز با نیروهای در حال فرار دشمن، بسیاری از آنها را به اسارت در ‌آورد. علاوه بر این، تیپ21 امام رضا(ع) که در شب گذشته تا پشت دیوارهای شهر مهران پیشروی کرده بود، با روشن شدن هوا از 2 محور شهر را دور زد و به طرف روستای فرخ‌آباد و روستای رستم‌آباد رفت و ضمن پاک‌سازی و تصرف آنها در غرب مهران الحاق نمود. سپس اقدام به احداث خاکریز کرد و شهر مهران بدون هیچ‌گونه درگیری به محاصره نیروهای خودی درآمد.

نیروهای تیپ امام رضا(ع) نزدیک ظهر از چند محور وارد شهر شدند و دشمن که قبلاً عمده قوای خود را از شهر تخلیه کرده بود با ورود نیروهای خودی ضمن جنگ مختصری تسلیم شد و شهر مهران تا غروب همین روز کاملاً پاک‌سازی گردید. همچنین نیروهای عراقی از محورهای باغ کشاورزی و تپه‌های غلامی و پاسگاه دراجی کاملاً عقب‌نشینی کردند و این مناطق هم‌زمان با مهران به تصرف نیروهای خودی درآمد.

در محور لشکر41 ثارالله نیروهای خودی هنگام پیشروی به سمت ارتفاعات قلاویزان عراق، نیروهای دشمن را در چند نقطه دور زده و محاصره کردند. از سوی دیگر مرکز شنود اعلام کرد نیروهای فراری عراقی گفته‌اند که نیروهای ایرانی قصد دارند به طرف شهر بدره و زرباطیه پیشروی کنند. متعاقب آن دو گردان مهندسی دشمن مأمور احداث خاکریز برای دفاع از شهر زرباطیه شدند و یک تیپ نیز مأموریت دفاع از این شهر را به عهده گرفت.

ظهر روز دوم، در قرارگاه ادامة عملیات طرحریزی شد که بر مبنای این طرح نیروهای خودی در شب سوم باید برای تأمین ارتفاعات قلاویزان عراق (قله 215 و یال‌های آن) آماده عملیات می‌شدند. امّا لشکر5 نصر که به طرف ارتفاعات 215 و لشکر41 ثارالله که به طرف یال‌های آن پیش می‌رفتند به دلیل روحیه بالای نیروهای خودی و از هم گسیختگی دشمن، همچنان به پیشروی ادامه داده و طرح مذکور را از بعد از ظهر همین روز آغاز کردند.

به طور خلاصه می‌توان گفت دشمن در روز دوم به دلیل ضربه مؤثری که در آغاز عملیات متحمل شد همچنان دچار وضعیتی نابسامان بود و حتی نیروهای احتیاطی که وارد منطقه می‌کرد قادر نبودند محور اصلی عملیات را تشخیص دهند و پاتک مؤثری علیه نیروهای خودی اجرا نمایند. استیصال در جبهه دشمن به گونه‌ای بود که نیروی هوایی عراق تنها به بمباران‌های پراکنده و معدود اکتفا می‌کرد و توپخانه و زرهی آن نیز به جز تحرکات ضعیفی قادر به فعالیت دیگری نبود. همچنین در روز دوم عملیات تیپ66 نیروی مخصوص با استقرار در مقابل مهران، تأمین ارتفاعات قلاویزان را به شهر مهران ترجیح داد و برای جلوگیری از پیشروی نیروهای خودی به سمت قلاویزان رفت.

در شب و روز سوم عملیات مطابق طرح قرار بود روستای فیروزآباد و ارتفاعات قلاویزان عراق و ارتفاعات 223 آن به صورت یک خط ممتد تأمین گردد، اما نیروهای خودی در ادامه عملیات روز دوم در محور قلاویزان به طرف اهداف فوق پیشروی کردند. لشکرهای25 کربلا و 5 نصر با هماهنگی یکدیگر به طور تلفیقی عمل نموده و به طرف ارتفاعات 223 پیشروی کردند و لشکر ثارالله نیز در یال‌های آن به پیشروی پرداخت. این یگان‌ها تا قبل از صبح روز سوم به نزدیکی ارتفاعات مزبور رسیدند. همچنین لشکر حضرت رسول(ص) در قسمت یال ارتفاعات قلاویزان به سمت غرب و تیپ امام حسن(ع) نیز با وارد کردن 2 گردان نیرو از خسروآباد به سمت فیروزآباد عملیات را ادامه دادند که تیپ امام حسن(ع) قبل از تصرف روستای مذکور متوقف گردید.

خبرهای مختلفی از طریق لشکر5 نصر به قرارگاه می‌رسید مبنی بر اینکه ارتفاعات 223 تصرف شده است ولی هیچ‌کدام به طور قاطع تأیید نگردید و بعد معلوم شد در 800 متری آن یعنی قلّه 210 مستقر شده‌اند.

در طول روز سوم به رغم درگیری رزمندگان با قوای دشمن، محورهای پاسگاه دراجی و باغ کشاورزی و تپه‌های غلامی کاملاً پاک‌سازی نشد و دشمن کم و بیش به طور پراکنده در این محورها حضور داشت.

در ادامة عملیات تیپ بیت‌المقدس به استعداد 2 گردان وارد منطقه شد و تحت امر تیپ21 امام رضا(ع) در خط پدافندی فرخ‌آباد مستقر گردید. لشکر10 سیدالشهدا(ع) از محورهای قلعه‌کهنه و فرخ‌آباد به طرف تپه‌های غلامی و باغ کشاورزی و پاسگاه دراجی حرکت کرد و ضمن پاک‌سازی کامل منطقه، عده بسیاری از نیروهای دشمن را به اسارت در آورد و سپس نیروهای ارتش در پاسگاه دراجی مستقر شدند.

ساعت 6 صبح روز سوم تیپ‌های 4 و 5 گارد ریاست جمهوری عراق به ارتفاعات 210 پاتک نمودند و پس از یک درگیری سخت آن را تصرف کردند. به همین علت لشکرهای25 کربلا و 5 نصر حدود 200 متر عقب آمدند. این محور استحکاماتی قوی داشت و نیروهای خودی برای نفوذ در آن تلاش می‌کردند.

در شب چهارم عملیات نیروهای خودی ضمن تصرف مواضع دشمن در فیروزآباد وارد این روستا شدند و در حالی که دشمن از این منطقه عقب‌نشینی کرده بود اقدام به احداث یک خاکریز از فیروزآباد به سمت خاکریز قدیمی در فرخ‌آباد نمودند و سپس خاکریز را از فیروزآباد در مقابل استقرار لشکر حضرت رسول(ص) ادامه دادند و به یال‌های ارتفاعات قلاویزان رساندند.

در این شب درگیری در اطراف ارتفاعات 223 ادامه یافت و نیروهای دشمن که هنوز این ارتفاعات را در تصرف داشتند فشار زیادی را در نقاط مختلف وارد کردند. البته دشمن همچنان در گیجی به سر می‌برد و هرچند تحرکات هوایی عراق شروع شده بود، ولی ضعیف و در حد شناسایی بود. آتش توپخانه‌اش نیز چشمگیر نبود. نیروهای تازه نفس دشمن هم تنها توانستند قسمت‌هایی از ارتفاعات قلاویزان را حفظ کنند.

پاتک شدید دشمن حدود ساعت 7 صبح 13 /4 /1365 (روز چهارم عملیات) آغاز شد. تیپ‌های 95، 71، 72 پیاده و تیپ‌های 4 و 5 گارد ریاست‌جمهوری ارتش عراق پاتک شدیدی را روی ارتفاعات قلاویزان برای تصرف قلّه 200 شروع کردند. با مقاومت سخت رزمندگان و حملات پی در پی آنان، این پاتک شکست خورد و قوای دشمن متحمل تلفات سنگینی شدند. در جریان این درگیری‌ها فرمانده تیپ4 گارد کشته شد که عراقی‌ها جسد او را به عقب منتقل کردند.

در ادامه عملیات، لشکر10 سیدالشهدا(ع) قسمت‌هایی از یال قلّه210 را تصرف کرد. مرکز شنود نیز گزارش داد که در حمله هواپیماهای خودی به مواضع دشمن، 20 خودرو منهدم و 40 تن کشته و زخمی شدند.

در روز پنجم عملیات (14 /4 /1365) لشکر10 سیدالشهدا(ع) به سمت قلّه210 تک نمود و این قلّه را مجدداً به طور کامل تصرف کرد و بیش از 10 اسیر گرفت.

پنجمین مرحلة عملیات کربلای1 در سحرگاه 15 /4 /1365 با حملة هماهنگ لشکرهای 10 و 27 شروع شد. در این حمله لشکر10 سیدالشهدا(ع) مأموریت تصرف قلّه 223 را داشت و لشکر27 حضرت رسول(ص) مأمور تصرف یال‌های آن بود. تلاش لشکر27 حضرت رسول(ص) در تزلزل دشمن مؤثر بود، طوری که لشکر10 سیدالشهدا(ع) با سرعت به طرف قلّه 223 رفت و با تاکتیک‌های احاطه‌ای اهداف خود را تأمین و ضمن آن قرارگاه تاکتیکی لشکر17 زرهی عراق را تصرف کرد.

سرانجام در مورخ 18 /4 /1365 لشکر27 حضرت رسول(ص) باقی‌مانده یال‌های 223 در غرب این قلّه را تصرف کرد. در جریان این عملیات قرارگاه تاکتیکی تیپ24 مکانیزه لشکر10 دشمن منهدم و تعدادی عناصر آن از جمله فرمانده تیپ به اسارت درآمد. عملیات مزبور در واقع آخرین پیشروی نیروهای خودی در عملیات کربلای1 بود و از این پس نیروها به تثبیت و تحکیم مواضع تصرف شده و تقویت خطوط پدافندی موجود پرداختند و این عملیات با پیروزی کامل و با دستیابی به اهداف آن به میزان بیش از 100% به پایان رسید.

در نهایت نیروهای خودی با تسلط کامل بر قلّه 223 و یال‌های آن تا 5/1 کیلومتر از قلّه مزبور به سمت غرب گسترش یافتند. در شمال این قلّه ادامه آخرین خط خودی به این شرح بود: امتداد خط از تپه170 به سمت شمال تا مقابل روستای فیروزآباد و از آنجا به طرف یک کیلومتری غرب فرخ‌آباد و سپس به سمت پاسگاه دراجی دشمن و در نهایت به ارتفاعات نمه‌کلان‌بو ختم می‌شود.

نتایج عملیات کربلای1

ده روز جنگ و مقاومت در منطقه مهران به آزادسازی 175 کیلومترمربع از خاک ایران و عراق، از جمله جاده دهلران ـ مهران ـ ایلام، شهر مهران و بیش از 8 روستای اطراف آن، ارتفاعات حساس و سرکوب قلاویزان و حمرین خصوصاً بلندترین قلّه منطقه (قلّه223) و 2 پاسگاه مرزی منجرگردید. همچنین عقبه‌های دشمن از جمله شهرهای بدره و زرباطیه در دید و تیر نیروهای اسلام قرار گرفت. در این عملیات 700 تن از نیروهای خودی شهید و 4500 تن مجروح شدند.

تلفات و خسارات دشمن

در این عملیات 10 هزار تن از نیروهای عراقی کشته و زخمی و 1210 تن اسیر شدند. همچنین تعداد 110 دستگاه تانک و نفربر و تعداد زیادی ادوات و خودرو منهدم گردید و 69 تانک و نفربر، 8 دستگاه مهندسی، 61 قبضه ادوات و 64 خودرو به غنیمت گرفته شد.

یگان‌های درگیر دشمن در طول عملیات و میزان انهدام آنها

1ـ تیپ425 پیاده و تیپ‌های 71 و 72 از لشکر35 هرکدام 30 درصد.

2ـ تیپ‌های 501 و 95 پیاده، 59 مکانیزه، تیپ108 و تیپ 804 هرکدام 40 درصد.

3ـ سه گردان توپخانه هرکدام 50 درصد.

4ـ تیپ5 گارد ریاست‌جمهوری و تیپ113 از لشکر19 هرکدام 60 درصد.

5 ‌ـ تیپ70 زرهی و تیپ1 کماندویی سپاه چهارم هرکدام 70 درصد.

6 ـ تیپ‌های 443 و 417 پیاده و تیپ4 گارد ریاست‌جمهوری و 2 گردان کماندویی هرکدام 80 درصد.

7ـ تیپ705 پیاده 90 درصد.

8 ـ تیپ65 نیروی مخصوص 100 درصد.

فهرست منابع و مآخذ

1- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، سند شمارة 656، گزارش عملیات کربلای1، راوی: محسن رخصت‌طلب، تیر 1365.

2- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش عملیات والفجر3 (دستنویس)، تهیه: حسین اردستانی، 1362.

3- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، تنبیه متجاوز، حسین اردستانی، 1379.

4- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، خرمشهر تا فاو، محمد درودیان، چاپ هفتم 1381.

5- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، سند شمارة 019991، 1362/6/7.

6- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، جنگ در سال65، هادی نخعی، تهران، 1366.

7- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، کارنامه نبردهای زمینی، محسن رشید و حسن دری، تهران، 1381.

8- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، صحیفه امام، جلد20، پاییز 1378.

9- خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة گزارش‌های ویژه، شمارة 105 تا 124، 12/4

منبع:مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس