عملیات مسلم بن عقیل (1361/7/9)

شهدای عملیات مسلم ابن عقیل

نام عملیات	مسلم‌ بن عقیل
رمز عملیات	یا ابوالفضل العباس
منطقه عملیات	سومار
زمان عملیات	1361/7/9
هدف	آزادسازی ارتفاعات مرزی ایران و تصرف ارتفاعات مشرف به سومار و شهر مندلی عراق
نوع عملیات	متوسط
فرماندهی عملیات	مشترک (سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی)
سازمان عملیات	مشترک
استعداد نیروهای درگیر خودی	تیپ 27 محمد رسول الله (ص) با نه گردان پیاده، تیپ 21 امام رضا (ع) با پنج گردان پیاده، تیپ جواد الائمه (ع) با هفت گردان پیاده، تیپ 31 عاشورا با هشت گردان پیاده از سپاه و تیپ 55 هوابرد با پنج گردان، تیپ 4 لشکر 81 زرهی با سه گردان مکانیزه و یک گردان زرهی از ارتش بعلاوه چهار گردان و دو آتشبار توپخانه
استعداد نیروهای درگیر دشمن	تیپ‌های 412، 418 و 421 پیاده، تیپ‌های 2 و 4 پیاده کوهستانی از لشکر 2، گردان تانک تموز، تیپ 14 مکانیزه از لشکر 9، تیپ 46 مکانیزه از لشکر 12، تیپ 3 گارد مرزی، دو گروهان تکاور از لشکر 2، دو گروهان تکاور از لشکر 8، یک گروهان تکاور از لشکر 7، یک گروهان تکاور از لشکر 12، گروهان تکاور حسین علوان، یک گردان جیش الشعبی، هفت گردان توپخانه
نتایج عملیات	آزادسازی بیش از 150 کیلومتر مربع از خاک ایران، تصرف حدود 30 کیلومتر از خاک عراق به همراه دو پاسگاه دوله شریف و کومه سنگ؛ تأمین دشت سومار و تسلط بر تنگه‌های مرزی و نیز شهر مندلی و امکان پیشروی در عمق خاک عراق
تلفات دشمن	کشته و زخمی شدن بیش از 1000 تن و به اسارت درآمدن 34 تن از نیروهای عراقی
خسارات دشمن	انهدام 25 دستگاه تانک و نفربر، سه دستگاه مهندسی و سه قبضه کاتیوشا
غنائم	6 دستگاه نفربر، 15 قبضه انواع توپ‌های زمینی و هوایی، 60 دستگاه تلفن صحرایی، 50 دستگاه بی‌سیم و تعدادی خمپاره انداز و سلاح‌های سبک

مقدمه

عدم الفتح در عملیات رمضان، که به معنی توقف در دور پیروزی‌های بزرگ ایران بود و نیز دلالت بر تغییر عوامل موثر در دور قبلی داشت، فرماندهان نظامی خودی را بر آن داشت تا به بررسی ابعاد مختلف وضعیت جدید بپردازند و در نتیجه عوامل تعیین کننده در این دوره را یافته و امکان به کارگیری آنها را مورد مطالعه قرار دهند.

از آنجایی که تحقق این مهم نیازمند گذشت زمان بود، و ارتش عراق نیز همچنان با کمک‌های ارسالی حامیانش تقویت می‌شد، لذا وارد کردن ضربات متوالی بر این ارتش و ایجاد زمینه مناسبت برای عملیات بزرگ بعدی ضرورتی اجتناب ناپذیر بود.

بر همین اساس و با در نظر گرفتن لزوم تسریع در عملیات بعدی و نیز نمایش قدرت زرهی عراق در جریان عملیات رمضان _ در برابر نیروی خودی که فاقد توان مناسب زرهی بود _ طراحان نظامی ایران از انتخاب زمین هموار برای عملیات آتی خودداری کردند و ناگزیر شدند تا در این مورد، زمینی غیرمسطح را برگزینند.

به این ترتیب و با توجه به این که ارتفاعات مرزی سومار همچنان تحت اشغال دشمن بود، طرح انجام عملیات مسلم ابن عقیل در دستور کار فرماندهی نظامی خودی قرار گرفت.

اهداف عملیات

آزادسازی ارتفاعات مرزی ایران و تصرف ارتفاعات مشرف به سومار و نیز شهر مندلی عراق.(1)

موقعیت منطقه

منطقه سومار از شمال به نفت شهر و از غرب به مندلی و از جنوب به مهران و از شرق به گیلان غرب محدود می‌شود. اغلب ارتفاعات منطقه از قبیل گیسکه، کله شوان، کهنه ریگ، سانواپا، سلمان کشته و دروازه روی نوار مرزی قرار دارند. در این میان، ارتفاع سلمان کشته که در شمال سومار واقع است، از نظر نظامی دارای اهمیت است؛ زیرا این ارتفاع در زاویه قرار داشته و بر سه جاده تدارکاتی مشرف می‌باشد.

در شرق و غرب این ارتفاعات تعداد زیادی پاسگاه مرزی وجود دارد که از آن جمله می‌توان از پاسگاه‌های دوله شریف، کومه سنگ و میان سنگ نام برد. تنگه "میان تنگ" که در وسط ارتفاعات قرار دارد، تهدیدی جدی برای شهر مندلی به شمار می‌رود.

از آنجا که ارتفاعات منطقه مانعی برای دست‌یابی به خاک عراق محسوب می‌شوند، برای دشمن ارزش و اهمیتی ویژه‌ای داشتند، و طبعاً با تصرف این ارتفاعات، ورود به خاک عراق آسان می‌شد.(2)

استعداد دشمن(3)

بیشتر قوای دشمن که قبل و حین عملیات در منطقه حضور یافتند، عبارت بودند از:

- تیپ‌های 412، 418 و 421 پیاده،

- تیپ‌های 2 و 4 پیاده کوهستانی از لشکر 2،

- گردان تانک تموز،

- تیپ 14 مکانیزه از لشکر 9،

- تیپ 46 مکانیزه از لشکر 12،

- تیپ 3 گارد مرزی،

- دو گروهان تکاور از لشکر 2،

- دو گروهان تکاور از لشکر 8،

- یک گروهان تکاور از لشکر 7،

- یک گروهان تکاور از لشکر 12،

- گروهان تکاور حسین علوان،

- یک گردان جیش الشعبی،

- هفت گردان توپخانه.

سازمان رزم خودی(4)

پس از این که مقرر شد در منطقه غرب عملیات شود، قرارگاه نصر سپاه پاسداران با نام قرارگاه ظفر به این منطقه اعزام شد. یگان‌های تحت امر این لشکر عبارت بودند از:

- تیپ 27 محمد رسول الله(ص) با نه گردان پیاده،

- تیپ 21 امام رضا(ع) با پنج گردان پیاده،

- تیپ جواد الائمه(ع) با هفت گردان پیاده،

- تیپ 31 عاشورا با هشت گردان پیاده.

همچنین، یگان‌های ارتش که در این عملیات شرکت داشتند، عبارت بودند از:

- تیپ 55 هوابرد با پنج گردان،

- تیپ 4 لشکر 81 زرهی با سه گردان مکانیزه و یک گردان زرهی.

در مجموع، چهار گردان و دو آتشبار توپخانه نیز برای این عملیات در نظر گرفته شده بود.

به این ترتیب، سازمان رزم خودی به صورت زیر تنظیم شد:

قرارگاه نجف

 این قرارگاه،  قرارگاه ظفر را تحت امر خود داشت.

قرارگاه ظفر

 ظفر 1 شامل تیپ 55 و تیپ 27

ظفر 2 شامل تیپ 4 و تیپ31

ظفر3 شامل تیپ21

ظفر شامل تیپ جوادالأئمه(ع) به عنوان احتیاط قرارگاه

طرح عملیات

مرکز منطقه عملیات از سلمان کشته که بر نفت شهر مشرف است تا دروازه که در جناح چپ منطقه سومار قرار دارد به تیپ‌های 27 و 55 واگذار شد.

بیشترین نقاطی که در طرح مانور اهمیت داشت و ممکن بود نیروی خودی از همان نقاط ضربه پذیر باشد، تنگه سانواپا و ارتفاع سلمان کشته بود. به همین دلیل چندین بار طرح مانور تغییر کرد و در نهایت، با شناسایی‌های تکمیلی نقاط مهم در طرح گنجانده شد که عبارت بودند از: تنگه‌های "سانواپا و میان تنگ" و ارتفاعات "سانواپا، سلمان کشته و گیسکه".(5)

شرح عملیات

پس از کسب آمادگی‌های لازم، عملیات در ساعت 00:47 بامداد 1361/7/9 با رمز "یا ابالفضل العباس" آغاز شد. رزمندگان خودی با عبور از میادین مین و سیم‌های خاردار تنها پس از 10 دقیقه ارتفاعات گیسکه تا کله شوان را فتح کردند، و سپس ارتفاعات "واروالین" به قلعه بین تا سمت راست تنگه جوق و ارتفاعات مثلثی به تصرف درآمد. به این ترتیب، دشمن در دشت مستقر شد و نیروهای خودی تسلط لازم را بر او به دست آوردند.

بیشتر نیروهای دشمن که در پی آماده‌باش‌های متوالی و مکرر دچار خستگی جسمی و ضعف روحی شده بودند، فاقد آمادگی لازم بودند و به هنگام آغاز عملیات نیز در خواب به سر می‌بردند. به همین دلیل، نیروهای خودی در حین عملیات متحمل کمترین تلفات شدند.

با روشن شدن هوا، اولین پاتک دشمن آغاز شد و چون نیروهای خودی به طور کامل مستقر شده بودند، نیروهای عراقی نمی‌توانستند حرکت موثری انجام دهند. لذا خیلی سریع ضربه خورده و عقب‌نشینی می‌کردند. پاتک‌های دشمن که حدود 12 مورد می‌شد تا ساعت 14 روز 1361/7/13 ادامه داشت و اغلب آنها در منطقه مقابل شهر مندلی عراق انجام می‌شد که شامل ارتفاعات گیسکه و راست میان تنگه و ارتفاعات 345 و سلمان کشته بود.(6)

نتایج عملیات

1. در پی این عملیات، علاوه بر آزادسازی بیش از 150 کیلومتر مربع از خاک ایران، حدود 30 کیلومتر از خاک عراق به همراه دو پاسگاه دوله شریف و کومه سنگ تصرف شد و نیروهای خودی ضمن تأمین دشت سومار، برتنگه‌های مرزی و نیز شهر مندلی تسلط یافتند. علاوه براین امکان پیشروی در عمق خاک عراق برای آنها فراهم گردید.
2. کشته و زخمی شدن بیش از 1000 تن و به اسارت درآمدن 34 تن از نیروهای عراقی،
3. انهدام 25 دستگاه تانک و نفربر، سه دستگاه مهندسی و سه قبضه کاتیوشا،
4. به غنیمت درآوردن شش دستگاه نفربر، 15 قبضه انواع توپ‌های زمینی و هوایی، 60 دستگاه تلفن صحرایی، 50 دستگاه بی‌سیم و تعدادی خمپاره انداز و سلاح‌های سبک.(7)

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

فهرست منابع

1- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، درودیان، محمد، "از خرمشهر تا فاو"، - ص 38.

2- گزارش 66 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، عملیات مسلم ابن عقیل، ابوالقاسم سعیدی و علی ایزدی، ص‌ص 16 و 15؛ و: منبع شماره 1، ص 38.

3- سند 96317 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1361/7/13.

4- منبع شماره 2، ص 42 تا 25؛ و: سند 017640 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1361/8/26؛ و: سند 96564 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1361/6/26.

5- منبع شماره 2، ص 22 و 21.

6- منبع شماره 1، ص 39، منبع شماره 2، ص 68 و 59 و 58.

7- منبع شماره 2، ص 75 تا 73.       

منبع:مرکز اسناد وتحقیقات دفاع مقدس