شهدای عملیات کربلای8
نام عملیات |
کربلای8 |
رمز عملیات |
یا صاحب‌الزمان(عج) |
منطقه عملیات |
شلمچه ـ کانال ماهی |
زمان عملیات |
1366/1/18 تا 22 /1 /1366 |
هدف |
تأمین کانال زوجی و توسعه منطقه عملیات تصرف شده در غرب کانال پرورش ماهی |
نوع عملیات |
نیمه گسترده |
فرماندهی عملیات |
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
سازمان عملیات |
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
استعداد نیروهای درگیر خودی |
30 گردان پیاده از سپاه شامل: لشکرهای 27 ،10، 31، 19،25، 33، 17، 8 و تیپ های 21، 32، 18. |
استعداد نیروهای درگیر دشمن |
48 گردان پیاده، 12 گردان زرهی، 6 گردان مکانیزه، 8 گردان کماندو، 20 گردان گارد جمهوری |
نتایج عملیات |
ـ پیشروی در زمین حدفاصل نهرجاسم تا کانال زوجی ـ تأثیرات کلی تداوم عملیات در صحنه سیاسی داخلی و تبعات آن در تغییر و تحولات سیاسی جهانی ـ افزایش تسلط نیروهای خودی بر کانال ماهی ـ انهدام دشمن |
تلفات دشمن |
حدود 12000 کشته و زخمی و 260 اسیر |
خسارات دشمن |
انهدام 2 هواپیما، 2 هلی‌کوپتر، 13 تانک و نفربر، 300 قبضه ادوات، 40 دستگاه ماشین‌آلات مهندسی و 150 خودرو |
غنائم |
40 تانک و نفربر و 10 دستگاه ماشین آلات مهندسی |
مقدمه
پس از آن که در عملیات تکمیلی کربلای5 پیشروی قوای خودی به سمت کانال زوجی در پشت خط 500 متوقف شد، سپاه پاسداران مجدداً اقداماتی برای اجرای عملیات در این منطقه انجام داد. البته در نظر بود طی چند عملیات محدود، به صورت تدریجی خطوط منطقه تصرف شده با رسیدن به کانال زوجی اصلاح و تکمیل گردد، اما با توجه به موانعی که وجود داشت، عملیات کربلای8 طرح‌ریزی شد. در توضیح وضعیت کلی قبل از این عملیات، ذکر چند نکته ضروری است:
الف) مشکل نیرو و کادر (خودی)
به رغم نیاز مبرمی که به جذب و سازماندهی نیرو برای عملیات وجود داشت، لیکن از طرح اعزام سپاه یک‌صد هزار نفری حضرت مهدی(عج) استقبال نشد. از جمله عوامل مؤثر در پیدایش این وضعیت چنین بود:
ـ تلفات عملیات‌های کربلای4 و 5 و تعطیلات طولانی "ایام عید" که سراسر کشور را فراگرفت و طبعاً در بسیج نیرو و اعزام به جبهه‌ها تأثیر بسیاری گذاشت.
ـ نزدیک شدن فصل کشاورزی باعث شد تا قشر وسیعی از نیروهای داوطلب که کشاورزان بودند به دلیل فرارسیدن زمان کشت، موقتاً تا زمان برداشت محصول از عزیمت به جبهه خودداری کنند.
در کنار مسئله نیرو، موضوع "کادر" نیز از معضلات موجود بود. پس از جنگ سنگین و مداوم آخر سال 1365، طبیعی است که جایگزینی کادرهای عملیاتی شهید و مجروح سپاه به فوریت و آسانی امکان‌پذیر نباشد به خصوص آنکه سپاه در گذشته هیچ‌گاه امکان گسترش مدنظر خویش را نیافته بود.
ب) دشمن و بازسازی نیرو
در حالی که اردوی خودی با کمبود نیرو مواجه بود، ارتش عراق از هفته دوم عملیات کربلای5، پس از عقب‌نشینی به غرب نهرجاسم تلاش فراوانی برای بازسازی یگان‌ها و جایگزینی امکانات منهدم شده به کار گرفت.
با انتقال افسران از عقبه‌ها و پادگان‌ها به مناطق عملیاتی و کوتاه کردن آموزش‌ها اقدام به جایگزینی افسران کرد. همچنین با احضار متولدان سال 1969 و باقی‌مانده متولدان سال 1968 و آموزش سریع 45 روزه آنها و گرفتن نیرو از شهربانی و یگان‌های غیردرگیر، اقدام به جایگزینی نیروهای سرباز و درجه‌دار کرد.
افزون بر این، با بازسازی آن دسته از امکاناتی که قابل بازسازی و تعمیر بود و با جایگزینی امکانات جدید، تقریباً همه امکانات از دست داده را جایگزین کرد. در مجموع در زمان آغاز عملیات کربلای8، دشمن تا حدود 70 درصد یگان‌های ضربه دیده خود را از جنبه کمی بازسازی کرده بود.
ج) تسلیح زمین
ارتش عراق علاوه بر اقداماتی که برای بازسازی یگان‌های خود در نظر گرفت، با سرعت و در کمترین زمان، بیشترین استحکامات را در منطقه ایجاد کرد. به طوری که در فاصله حدود 5 کیلومتری بین نهرجاسم تا کانال زوجی، 7 تا 10 خط پدافندی متوالی تشکیل داد.
همچنین پلی جدید روی کانال زوجی و جاده‌ها و سیل‌بندهای جدید در اطراف کانال پرورش ماهی احداث کرد. ضمناً دشمن با نزدیک کردن خاکریز خط تماس خود با خاکریز نیروهای خودی، همه تحرکات رزمندگان اسلام را زیر نظر گرفت و با ایجاد خطوط متوالی تلاش کرد از برداشتن گام‌های بلند در پیشروی و نیز مانور زرهی پیشگیری کند.
اهداف عملیات
- رسیدن به کانال زوجی و توسعه منطقه تصرف شده در عملیات کربلای 5؛
- تکمیل و اصلاح خطوط پدافندی نیروهای خودی؛
- انهدام نیروهای دشمن و جلوگیری از بازسازی آنها؛
- پیروی از فرمان حضرت امام خمینی(س) مبنی بر مهلت ندادن به دشمن؛
- پاسخ به شرارت‌های اخیر دشمن در حمله به منابع اقتصادی ایران و برهم زدن امنیت کشتی‌رانی در خلیج فارس.
موقعیت منطقه
منطقه عملیاتی کربلای 8 حدفاصل سیل بند صوئیب تا شرق کانال پرورش ماهی بود. علاوه بر چند عارضه مهم در منطقه مانند سیل‌بند و کانال مذکور، که سال‌ها قبل احداث شده بودند، کمتر نقطه‌ای از این منطقه وجود داشت که طی سال‌های اخیر از اقدامات مهندسی دشمن مصون مانده باشد.
خطوط موازی و متقارن احداث شده و استحکامات و رده‌های مختلف بین این خطوط پدافندی، شکل زمین را به کلی دگرگون ساخته بود. همچنین، تردد بین این خطوط تنها از طریق معابر محدودی امکان پذیر بود که این امر باعث کندی حرکت نیروهای طرف مقابل در هرگونه عملیات احتمالی می‌شد.
دشمن به لحاظ اهمیت زمین منطقه و احساس تهدید نسبت به پیشروی نیروهای خودی به سمت کانال زوجی، طی فرصتی که به طور طبیعی به دست آورد، در کمترین زمان، بیشترین استحکامات را به شرح زیر در منطقه ایجاد کرد:
بین خط نهر جاسم تا کانال زوجی را - که حدود 5 کیلومتر می‌باشد - به 7 تا 10 خط پدافندی متوالی مجهز کرد. هریک از این خطوط دارای سیل‌بند یا خاکریز، جاده تدارکاتی، سنگرهای پدافندی و استراحت نیرو، موانع مختلط متشکل از سیم‌های خاردار و میادین مین ضدنفر و ضدتانک و کانال‌های مواصلاتی نفرات پیاده، سکوهای تانک و سلاح‌های پدافندی بود که در صورت حمله احتمالی قوای نظامی ایران، نیروهای پدافندی دشمن در این خطوط جای می‌گرفتند.
همچنین، علاوه بر یک پل جدید روی کانال زوجی، سیل‌بندهای جدید در کانال پرورش ماهی و منطقه آب‌گرفتگی بین پاسگاه "بوبیان" تا "زید" احداث شده بود.
استعداد دشمن
یگان‌هایی که به هنگام عملیات در منطقه حضور یافتند عبارت بودند از:
- تیپ‌های 117، 428، 106، 421، 29، 14، 93، 45، 431، 104، 113 پیاده تیپ 26 زرهی، تیپ 27 مکانیزه، تیپ 68 نیروی مخصوص، تیپ 2 کماندویی، تیپ‌های 2، 4، 5، 6، 7، 10 و 17 گارد ریاست جمهوری و 45 گردان توپخانه.(3)
سازمان رزم خودی
براساس 30 گردان موجود و نیز فرماندهی قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاء (ص) سازمان رزم عملیات به شکل زیر طراحی شد:
قرارگاه عملیاتی قدس، شامل: تیپ مستقل 21 امام رضا(ع)، تیپ مستقل 32 انصارالحسین(ع) و تیپ مستقل 18 الغدیر.
قرارگاه عملیاتی کربلا، شامل: لشکر 27 محمد رسول الله(ص)، لشکر 10 سیدالشهدا(ع)، لشکر 31عاشورا، لشکر 19 فجر، لشکر 25 کربلا، لشکر 33 المهدی(عج)، لشکر 17 علیابنابیطالب(ع)، لشکر 8 نجف.(4)
طرح مانور
عملیات کربلای 8 از دو محور طراحی شد تا با دو قرارگاه اجرا شود. محور اول: آب گرفتگی شمال بوبیان با قرارگاه قدس و محور دوم: حدفاصل کانال ماهی تا جاده شلمچه (غرب کانال ماهی) با قرارگاه کربلا.
در تدبیر عملیاتی، با توجه به حساسیت شمال آب‌گرفتگی بوبیان برای دشمن و اهمیت عبور از کانال ماهی در غرب کانال زوجی، چنین پیش‌بینی می‌شد که در صورت تلاش در این محور، علاوه بر فریب دشمن نسبت به سمت اصلی تک، آتش آنها نیز تجزیه شود. همچنین در صورت موفقیت و تأمین محور شمال عملیات (بوبیان) جناح وسیعی در شرق کانال ماهی از دشمن گرفته می‌شد که جای پای مناسبی برای مراحل بعدی عملیات بود. علاوه بر این، موارد زیر به عنوان ویژگی‌های این طرح در محور اصلی مطرح شد:
ـ منطقه انتخابی، نزدیک‌ترین محل به کانال زوجی بود.
ـ نیروها در جناح راست خود (محور اصلی تک) به کانال ماهی متکی بودند.
ـ در صورت رسیدن به پشت خطوط شمالی ـ جنوبی دشمن، پیشروی به سمت جنوب آسان می‌شد.
براساس تجربه، تنها از این محور امکان پیشروی وجود داشت زیرا به دلیل نزدیک بودن به پل کانال ماهی، امکان الحاق با نیروهای شرق کانال و نیز انتقال عقبه به شرق کانال ماهی و حفظ آن از آتش دشمن وجود داشت.
البته، به دلیل مشکلات و موانع گوناگون و تردیدهای موجود، به نظر می‌رسید این طرح در اجرا فاقد چشم‌انداز روشنی باشد، به هر صورت، زمان اجرای عملیات 18 فروردین 1366، اعلام شد.
شرح عملیات
شب و روز اول(18 /1 /1366)
در محور شمالی عملیات، در ساعت 2:35 بامداد 1366/1/18 لشکر21 امام رضا(ع) و در ساعت 2:40 تیپ18 الغدیر با دشمن درگیر شدند. در این محور برخلاف تصورات قبلی مبنی بر عدم هوشیاری دشمن، مقاومت نیروهای عراقی در همان آغاز درگیری و سپس اقدام آنان در پاشیدن مین در محورهای مواصلاتی و پاتک‌های انجام شده، همگی از آمادگی قبلی دشمن برای مقابله با تهاجم قوای خودی حکایت می‌کرد.
مرحله اول عملیات در محور غرب کانال ماهی در ساعت 2:15 بامداد 18 فروردین 1366 با حمله لشکرهای33 المهدی(عج)، 25 کربلا، 41 ثارالله(ع)، 19 فجر، 10 سیدالشهدا(ع) و 31 عاشورا که به ترتیب از شمال به جنوب مأموریت تصرف و تأمین خط 1000 را به عهده داشتند، آغاز شد. در این مرحله (شب و روز اول عملیات) هدف به طور ناقص تصرف شد. رزمندگان پس از 17 ساعت درگیری شدید که تا غروب طول کشید، سرانجام بدون نتیجه به عقب برگشتند. به این ترتیب شب و روز اول عملیات، در حالی که خط تصرف شده در جناحین با اشکالاتی مواجه بود، سپری شد.
شب و روز دوم(19 /1 /1366)
در شب دوم عملیات، لشکر33 موفق به تصرف هدف و احداث خاکریز شد، لیکن با پاتک‌های شدید دشمن مواجه و ناچار به عقب‌نشینی شد. لشکر10 نیز تا صبح با دشمن درگیر بود و موفق به تصرف هدف خود نشد. لشکر27 از ساعت 10:45 روز دوم با دشمن درگیر شد و تا غروب، شش پاتک دشمن را خنثی کرد. به این ترتیب در مرحله دوم عملیات پیشروی میسر نشد و تلاش‌های خودی صرف مقابله با پاتک‌های دشمن و حفظ دستاوردهای مرحله اول شد.
شب و روز سوم(20 /1 /1366)
در این مرحله، جناح راست وضع مناسبی یافت، ولی اوضاع جناح چپ با وجود موفقیت‌های به دست آمده، به طور کامل بهبود نیافت. لشکر27 حضرت رسول(ص) در ساعت 2:30 بامداد درگیری را آغاز کرد و موفق شد تا ساعت 8 صبح با نیروهای خود الحاق کند. این لشکر تا غروب موفق به پاک‌سازی منطقه متصرفه شد. در این درگیری 500 تن از نیروهای دشمن کشته و 100 تن اسیر شدند.
لشکر17 علیابنابیطالب(ع)، خط لشکر 19 فجر را تحویل گرفت و با یک گردان خود را به چهارراه سیل‌بند رساند و سپس، لشکر33 المهدی(عج) و لشکر8 نجف را از خود عبور داد. نیروهای لشکر33 و لشکر8 در مأموریت خود نسبتاً موفق بودند و پاتک‌های دشمن را در صبح و عصر با استفاده از آتش هماهنگ تانک، تیربار و خمپاره مستقر در خط تقریباً دفع کردند، ولی سرانجام با از دست رفتن توان نیروها، لشکر33 المهدی(عج) تا شب از چهارراه سیل‌بند عقب‌تر آمد و از نیروهای لشکر8 نجف نیز کسی باقی نماند.
شب و روز چهارم (21 /1 /1366)
در این شب، لشکر27 با احداث خاکریزهای دو جداره در نقاط تعیین شده و ریختن 800 مین ضد نفر در جلوی خط، به تثبیت و استحکام مواضع تصرف شده پرداخت. لشکر31 نیز خط لشکر10 در غرب کانال ماهی را تحویل گرفت. در این حال، لشکر8 نجف نیز خط حمزه را پاک‌سازی کرد، اما بر اثر فشار دشمن تا چهارراه سیل‌بند سوئیب به عقب برگشت و در آنجا مستقر شد.
در روز چهارم، دشمن در چند نوبت از محورهای مقابل لشکرهای 27، 31 و 33 اقدام به پاتک کرد که سنگین‌ترین آنها از محور سیل‌بند غربی کانال ماهی و محور فدک بود. گرچه دشمن در این پاتک‌ها به نتایج مهمی دست نیافت، اما علاوه بر انهدام نیروهای خودی و گرفتن توان آنها، از تجدید قوای رزمندگان مانع شد و به نقاط ضعف و قوت جبهه خودی پی برد.
سرانجام پس از چهار شبانه‌روز جنگ سنگین در منطقه‌ای پیچیده و پر از موانع و استحکامات که برخی رزمندگان ناچار به جنگ تن‌به‌تن با نیروهای دشمن شدند، خط حمزه (خط 1000) تثبیت شد و تصمیم به پایان عملیات گرفته شد.
پاتک سنگین و گسترده دشمن (22 فروردین 1366)
در حالی که با توجه به پاتک‌های ناموفق روز گذشته عراق، پیش‌بینی می‌شد که دشمن از بازپس‌گیری خط حمزه (منطقه تصرف شده در عملیات کربلای8) ناامید شده است و عملیات پایان یافته تلقی می‌شد، ولی برخلاف انتظار، ارتش عراق پاتک سنگینی را از نخستین لحظات بامداد 22 فروردین 1366 آغاز کرد. عراق ابتدا از نیمه شب تا ساعت 3:30 بامداد با توپخانه، کاتیوشا و سپس با هلی‌کوپتر و هواپیما به طور گسترده در خط و عقبه، به ویژه خرمشهر تا شلمچه و پنج‌ضلعی دست به تک شیمیایی زد و در مجموع 400 راکت هواپیما و هلی‌کوپتر و گلوله‌های توپخانه و خمپاره شلیک کرد که به دلیل تاریکی هوا و عدم آمادگی و پیش‌بینی قبلی، خسارات بسیاری به نیروهای خودی وارد کرد. دشمن پس از تک شیمیایی، از ساعت 2:30 تا 7 صبح، با 45 گردان توپخانه در منطقه اقدام به اجرای آتش تهیه کرد. آتش دشمن به حدی شدید بود که تحرک و جابه‌جایی را از نیروهای خودی سلب کرد و عملاً امکان تردد هر گونه وسیله نقلیه و نیروی پیاده به خط مقدم غیرممکن و یا بسیار دشوار شد.
نزدیک ساعت 7 صبح، پاتک سنگین و پرفشار یگان‌های زرهی و نیروی مخصوص ارتش عراق از دو محور، یکی منطقه مقابل لشکرهای 8 نجف و 33 المهدی(عج) و دیگری، منطقه مقابل لشکرهای 27 حضرت رسول(ص) و 31عاشورا شروع شد.
تاکتیک دشمن در پاتک و بازپس‌گیری مواضع، مبتنی بر اصل پذیرش انهدام وسیع بود که با استفاده از فرماندهی و یگان‌های زبده ارتش عراق، همراه با اجرای تک شیمیایی و آتش تهیه سنگین و تداوم تک انجام شد. با وجود مقاومت نیروهای خودی، دشمن در پوشش آتش شدید، نیروهایش را به پشت خاکریز خودی رسانده، به داخل مواضع آنها رخنه کرد و تا پیش از ظهر روز 1366/1/22 نیروهای خودی را به مواضع قبل از عملیات کربلای8 عقب زد.
هدایت کلی پاتک به عهده فرمانده سپاه گارد جمهوری عراق بود و وزیر دفاع عراق (عدنان خیرالله) با حضور در منطقه، از نزدیک بر این عملیات نظارت می‌کرد.
ارزیابی و نتایج عملیات
سرمایه‌گذاری گسترده عراق برای بازپس‌گیری منطقه‌ای در حدود یک کیلومتر مربع، در نوع خود حداقل کم‌نظیر بود. دشمن با درک مشی جدید نظامی جمهوری اسلامی برای پیشروی در شرق بصره و انهدام متوالی قوای ارتش عراق، مصمم شد تا با اقدامی اساسی، طراحان و مسئولان جنگ ایران را برای ادامه پیشروی در منطقه شرق بصره مأیوس کند.
از جمله نتایج این عملیات پیشروی در غرب نهرجاسم، افزایش تسلط قوای خودی بر کانال پرورش ماهی و انهدام گسترده قوای دشمن به دلیل حضور بیش از اندازه در منطقه‌ای محدود بود.
معاونت اطلاعات نیروی زمینی سپاه پاسداران میزان انهدام قوای دشمن را به شرح زیر اعلام کرد:
در مجموع، حداقل 18 تیپ پیاده و 5 تیپ زرهی و مکانیزه دشمن در طول شش روز نبرد کربلای8 به میزان 20 تا 90 درصد آسیب دیدند.
در میان کشته‌شدگان حداقل 6 فرمانده تیپ، 20 فرمانده گردان و بیش از 80 فرمانده گروهان وجود داشت.
در عملیات کربلای8 حدود 260 تن از نیروهای دشمن اسیر شدند که در بین آنها 2 سرهنگ ستاد، 5 سرگرد و تعداد زیادی افسر و درجه‌دار بود. با توجه به اینکه تنها 31 گردان خودی در این عملیات به کار گرفته شده بود، خسارت فوق‌العاده‌ای به نیروهای دشمن وارد گردید.
فهرست منابع و مآخذ
1ـ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، عملیات کربلای5 (درهم شکستن دژهای دفاعی بصره)، تهران، 1382.
2- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، سند شماره 681، گزارش تداوم عملیات در شرق بصره تا کربلای8، نوشته محمد درودیان.
3- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش اجمالی 38 عملیات بزرگ، ابوالقاسم حبیبی، تهران: جزوه داخلی.
4- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، کارنامه نبردهای زمینی، محسن رشید و حسن دری، تهران، 1381.
