عملیات بدر (1363/12/19)

شهدای عملیات بدر نام عملیات	بدر
رمز عملیات	یاالله، یاالله، یاالله و قاتلوهم حتی لاتکون فتنه، یا فاطمه الزهرا، یا فاطمه الزهرا، یا فاطمه الزهراسلام‌الله‌علیه
منطقه عملیات	جبهه جنوب - هورالهویزه
زمان عملیات	63/12/19 الی 63/12/26
هدف
نوع عملیات	گسترده
فرماندهی عملیات	مشترک (سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی)
سازمان عملیات	مشترک
استعداد نیروهای درگیر خودی	11 لشکر و10 تیپ زرهی،1 لشگر و یک زرهی، 19 گردان توپخانه
استعداد نیروهای درگیر دشمن	2 لشگر و یک تیپ زرهی، 2 لشکر مکانیزه و یک لشگر گارد، 15 واحد کماندوئی باضافه 4 تیپ مستقل
نتایج عملیات	در این عملیات علاوه بر انهدام دشمن، آزاد سازی بخش دیگری از منطقه هورالهویزه به وسعت 800 کیلومتر مربع از جمله دستاوردهای عملیات محسوب می شود.
تلفات دشمن	حدود 15000کشته وزخمی  و 3200 اسیر
خسارات دشمن	حدود 250 دستگاه تانک و نفربر، 200دستگاه خودرو، 9 فروند هواپیما، 4 فروندهلی‌کوپتر، 40 قبضه توپ
غنائم	40قبضه توپ ، 4 دستگاه رادار رازیت

چکیده

عملیات بدر در 20 اسفند 1363 در شرایطی اجرا شد که ایران به شدت به یک عملیات پیروز و سرنوشت‌ساز نیاز داشت و کمبود امکانات و نیرو و دیگر مشکلات مانع از انجام آن نبود.

با شروع عملیات هر چند رزمندگان خطوط اول دشمن را در هم شکستند و امید می‌رفت که در عمق نیز با موفقیت به پیش بروند و اهداف اصلی تصرف گردد لکن بر اثر هوشیاری و آمادگی دشمن، حجم شدید آتش زمینی و هوایی، بکارگیری سلاح‌های شیمیایی، تقویت نیروی انسانی دشمن و از طرفی نداشتن عقبه مناسب خودی جهت پشتیبانی از نیروها، کمبود امکانات و نیرو و مشکلات عدیده دیگر، اهداف اصلی عملیات تأمین نشد لکن تجارب به دست آمده از آن منجر به طراحی و اجرای عملیات بزرگ و موفق والفجر8 در سال بعد گردید.

اوضاع منطقه‌ای و بین‌المللی در آستانه عملیات بدر

پیروزی نسبی حاصل از عملیات خیبر در اسفندماه1362 که با اتخاذ شیوة جدید عملیات آبی خاکی و مقاومت کم‌نظیر رزمندگان ایران در حفظ جزایر مجنون به دست آمد، از نظر سیاسی و نظامی تأثیر بسزایی در روند جنگ گذاشت و تا اندازه‌ای زمینه را برای پیشبرد سیاست‌های نظام فراهم آورد. در نقطه مقابل فشارهای حامیان عراق(امریکا و غرب) هم‌چنان ادامه یافت و امریکا با سیاست ترغیب و فشار در پی کشاندن ایران پای میز مذاکره بود.

همزمان با حمایت‌ها و کمک‌های تسلیحاتی و مالی امریکا، شوروی، اکثر کشورهای اروپایی و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس از صدام، رژیم عراق اقدامات زیر را در دستور کار خود قرار داد:

1ـ کسب حمایت بیشتر کشورهای عرب با برانگیختن حس ناسیونالیستی عربی و ترساندن آنها از قدرت گرفتن ایران در منطقه.

2ـ تلاش برای بین‌المللی کردن جنگ و کشاندن ابرقدرت‌ها به منطقه.

3ـ سعی در محق جلوه دادن خود نزد افکار عمومی دنیا و دعوت از جامعه بین‌المللی برای پایان دادن به جنگ.

4ـ تهدید ایران به مقابله جدی و اجرای تک‌های محدود در نوار مرزی.

5 ـ استفاده گسترده از سلاح‌های شیمیایی در جبهه‌ها در صورت حمله ایران.

6 ـ تشدید و توسعه حملات هوای به مناطق مسکونی و صنعتی ایران.

7ـ حمله به نفتکش‌های حامل نفت ایران و کشتی‌های تجاری در خلیج فارس و نیز بمباران تأسیسات نفتی ایران در خلیج فارس.

اهداف عراق از اقدامات فوق در آستانه عملیات بدر را می‌توان چنین برشمرد:

1ـ کاهش توان اقتصادی ایران.

2ـ تخریب روحیه ملی و کاهش انگیزه و توان دفاعی مردم ایران.

3ـ برانگیختن مردم ایران برای مقابله با حکومت اسلامی.

4ـ کاهش توان رزمی رزمندگان در جبهه‌ها و واداشتن آنان به اتخاذ موضع پدافندی.

5 ـ تقویت روحیه نیروهای ارتش و مردم عراق.

6 ـ تحکیم موقعیت دفاعی خود و پیشگیری از هرگونه تهاجم جدید ایران.

7ـ کاستن از انعکاس قدرت هجومی ایران و جبران وضعیت ناشی از موضع دفاعی خود با تبلیغات.

8 ـ ایجاد موضع انفعال در تصمیم‌گیرندگان نظامی و سیاسی ایران.

9ـ استفاده حداکثری و به رخ کشیدن قدرت برتر هوایی خود.

10ـ مجبور کردن ایران به مذاکره و تحمیل صلح دلخواه خود به ایران.

11ـ خروج از بن‌بست و به ستوه آمدن از ادامه جنگ فرسایشی.

12ـ جلوگیری از عملیات آتی ایران یا به تعویق انداختن آن.

13ـ کاهش خطر از دست دادن شرق دجله، با توجه به حضور نیروهای ایران در جزایر مجنون و احتمال حمله مجدد از این جبهه.

در همین حال صاحب‌نظران سیاسی و نظامی دنیا از جنگ ایران و عراق به عنوان بن‌بستی یاد می‌کردند که هیچ یک از طرفین توانایی خروج از آن را ندارند و عقیده داشتند که تصمیم نیروهای وسیع و با انگیزه ایران برای گرفتن حق خود در مقابل سیستم دفاعی و ماشین جنگی عراق که از سوی هر دو ابر قدرت به شدت تقویت شده است، شرایطی را در جنگ به وجود آورده است که نتیجه‌ای جز یک جنگ فرسایشی طولانی‌مدت در پی نخواهد داشت.

روند تصمیم‌گیری و اجرای عملیات مجدد در منطقه هور

ایران در سال1363 اجرای یک عملیات بزرگ را به عنوان راه خاتمه دادن به جنگ و احقاق حق جمهوری اسلامی و تنبیه متجاوز مطرح کرد. تا بتواند توازن قوا را به سود خود تغییر دهد و ضمن مهار حملات عراق به مناطق مسکونی و اقتصادی کشور، شرایط را برای پایان شرافتمندانه جنگ مهیا کند.

ذکر این نکته نیز ضروری است که چنانچه در آن برهه زمانی عملیاتی علیه دشمن انجام نمی‌شد، موجب توسعه رکود در جبهه‌ها می‌گردید. ضمن اینکه مردم نیز انتظار داشتند هرچه سریع‌تر جنگ به نفع ایران خاتمه یابد. از این رو از فروردین1363 نگاه فرمانده سپاه پاسداران برای عملیات به منطقه هور معطوف بود تا هم بتوان پیروزی‌های عملیات خیبر در جزایر مجنون را تثبیت کرد و هم بتوان ضمن گسترش بیشتر در منطقه هور، در شرق دجله حضور یافت و بصره را تهدید کرد. بنابراین طرح عملیات بدر نخستین بار در تاریخ 15 مرداد 1363 در جلسه فرماندهان سپاه با آقای هاشمی رفسنجانی مطرح شد.

دلایل انتخاب منطقه عملیات

به طور خلاصه دلایل انتخاب مجدد هورالعظیم برای عملیات را می‌توان چنین برشمرد:

1ـ تجارب به دست آمده از عملیات خیبر و آشنایی با منطقه عملیات.

2ـ ضعف دشمن برای اجرای تک و آسیب‌پذیری آن در هور.

3ـ اهمیت راهبردی منطقه به دلیل هدف بصره.

4ـ مشکل دشمن در استفاده از امکانات زرهی در هور.

5 ـ کم‌عمق بودن هدف و امکان دسترسی سریع به آن.

6 ـ هوشیاری دشمن نسبت به دیگر مناطق جبهه و برخورداری از حساسیت لازم در برابر عملیات نیروهای ایران.

7ـ عدم حساسیت دشمن به منطقه هور و عدم احتمال حمله مجدد ایران از این منطقه.

8 ـ در اختیار داشتن دو جزیره مجنون شمالی و جنوبی و امکان استفاده از آن برای تدارکات و پشتیبانی نیروها در شرق دجله.

9ـ شناسایی‌های مستمر یک‌ساله بعد از عملیات خیبر و تسلط نسبی نیروهای شناسایی به منطقه هور.

10ـ نزدیکی به جاده مهم بصره ـ العماره.

11ـ انطباق زمین با توان خودی.

12ـ نیاز به نیروی کمتر برای اجرای عملیات.

13ـ باز شدن راهکار در هور واقع در غرب دجله برای عملیات آتی با توجه به ضعف دشمن در هور.

عزیز جعفری معاون عملیات قرارگاه کربلا درباره ضرورت عملیات در هور می‌گوید:

عملیات که در این منطقه انجام می‌شود نه به لحاظ هدف و زمین، آن است، بلکه به خاطر موقعیت سیاسی و اقتصادی خاصی که انقلاب اسلامی در آن به سر می‌برد، می باشد.

تردید در موفقیت عملیات

البته در مقابل نکات مثبتی که منجر به انتخاب منطقه هور برای عملیات شد، نکات و دلایلی وجود داشت که در موفق بودن عملیات تردید ایجاد می‌کرد. از جمله تغییرات دشمن در خطوط دفاعی و آرایش جدید همراه با کمین‌ها، وجود موانع آبی و نیز گسترش موانع سیم‌خاردار و غیره بود. اما فرمانده کل سپاه وجود تردید را مانع پیروزی می­داند و عقیده خود را چنین ابراز می‌کند:

«انقلاب ما هجوم بر تردیدها و بن‌بست‌هاست. ما با همین روحیه به رژیم طاغوتی شاهِ متکی به ابرقدرت‌ها هجوم آوردیم. ... امروزه مسئله قاطعیت، کنترل، حفظ خودمان و جمع و جور کردن این کار بزرگ است که پراکنده شده، از بس کار وسیعی صورت گرفته ما نمی‌توانیم جمع و جورش کنیم. چون می‌بینیم در برادران آن قاطعیتی که باید سوار کار شویم وجود ندارد. این کار به این بزرگی برای اولین بار دارد انجام می‌شود. اگر ما با تردیدها و ابهام‌ها برویم نمی‌توانیم آن را جمع کنیم، ما باید به این کار مسلط شویم.»

ملاقات با امام خمینی

قابل ذکر است که به منظور افزایش روحیه نیز غلبه بر تردیدها در موفقیت در عملیات فرماندهان سپاه و ارتش در تاریخ 6 اسفند 1363 به همراه جمعی از رزمندگان در حسینیه جماران با امام خمینی دیدار کردند.

امام خمینی در این دیدار خطاب به آنان فرمودند:

«اول این مطلب را به شما بگویم که وقتى شماها را مى‏بینم خوشحال مى‏شوم. شما چهره‏هایى هستید که آبرو به اسلام و کشور دادید. با اطمینان قلب حرکت کنید و مطمئن باشید که مرکز قدرت که خداى تعالى است نسبت به شما عنایت دارد. قدرت‌هاى دیگر پوشالى هستند، قدرت خداست که باقى است، و خداست که وعده کرده است اگر نصرت دهید او را، او شما را پیروز مى‏کند و شکى نیست که اکنون شما حق تعالى و کشور اسلامى و اسلام را نصرت مى‏کنید. آن روزى[هم] که انقلاب شروع شد ما هیچ نداشتیم،[اما] پیروزى ما با دست خالى به دست آمد و بحمد اللَّه تا بدین جا رسیده‏ایم ... هیچ نگرانى به خودتان راه ندهید. شما جنود خدا هستید و پیروزید. ... قلب‌هایتان با مبدأ نور و قدرت پیوند خورده است، پیوندى ناگسستنى، اما آنها [دشمن بعثی و حامیان این رژیم]این را نمى‏فهمند. شما مورد نظر امام زمان هستید، و از آنجا که ایمان و قدرت و امام زمان را دارید، همه چیز دارید. پشتوانه شما الهى است، باید این پشتوانه را حفظ کنید، و وقتى ما چنین تکیه‌گاهى داریم، از هیچ چیز نمى‏ترسیم. ... من هر شب به شما دعا مى‏کنم. ان‌شاءاللَّه موفق باشید. خداوند شما را در کنف حمایت خودش حفظ کند و توفیق دهد تا به مردم خدمت کنید. سرافراز باشید ان‌شاءاللَّه. و السلام علیکم و رحمة اللَّه.»(صحیفه امام، ج19، صص172 -173)

این دیدار اگرچه از نظر روحی بسیار مؤثر بود ولی ابهامات مربوط به درک فرماندهان از وضعیت دشوار و بغرنج عملیات را حل نکرد.

موقعیت و وضعیت منطقه عملیات

منطقه عملیات در هورالهویزه قرار دارد و از شمال به ترابه و زجیه و از جنوب به القرنه و کانال صوئیب محدود می‌شود. این منطقه دارای دو نوع طبیعت متفاوت هور و خشکی است. قسمت خشکی که حداقل عرض آن 2 کیلومتر در زجیه و حداکثر عرض آن 8 تا 9 کیلومتر در عزیر و الهاله است و توسط دو هور بزرگ یکی هورالهویزه در شرق و دیگری هورالحمار در غرب احاطه شده است. طول منطقه عملیات از ترابه تا الهویدی حدود50 کیلومتر می‌باشد. زمین آن از جنس خاک رس نمکی و به حالت گرد است که در نزدیکی سیل‌بندهای هور با نشت آب حالتی باتلاقی به خود می‌گیرد. قسمت خشکی منطقه توسط سیل‌بندهایی به عرض12 متر و ارتفاع 24 متر از هور جدا شده است. همچنین رودخانه دجله این منطقه را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می‌کند که سه چهارم آن در شرق رودخانه واقع شده است. جاده حساس و راهبردی عماره ـ بصره نیز در غرب رودخانه دجله قرار دارد. وسعت کل منطقه عملیات اعم از خشکی و هور حدود 1000 کیلومتر مربع است که250 کیلومتر مربع آن خشکی و مابقی هور می‌باشد. در این منطقه علاوه بر ذخایر نفتی عظیم عراق، دکل‌های برق، دکل‌های تقویتی رادیو و تلویزیون، دکل‌های استراق سمع و پارازیت و تأسیسات و کارخانجات کاغذسازی نیز وجود دارد. ... منطقه هور پوشیده از نی، بردی و چولان می‌باشد و تردد در آن تنها از طریق آبراه‌ها صورت می‌گیرد.

موقعیت و استعداد نیروهای دشمن در منطقه

بعد از عملیات خیبر، دشمن با تشکیل فرماندهی شرق دجله اقدام به ایجاد رده‌های پدافندی مختلف در منطقه نمود و با ایجاد کمین‌های شناور و ثابت، دکل‌های دیده‌بانی، نصب سیم‌خاردار و بشکه‌های فوگاز خطوط خود را تقویت کرد.

یگان‌های دشمن تحت فرماندهی نیروهای شرق دجله از منطقه قلعه صالح تا نهر صوئیب به شرح زیر گسترش یافته بودند:

1ـ فرماندهی دفاع الاهوار(از قلعه صالح تا الکساره) شامل: 1ـ دو گردان کماندویی از لشکر10 و تیپ 2 کماندویی سپاه چهارم.

2ـ لشکر35 پیاده(از الکساره تا نهر روطه) شامل: تیپ429 پیاده؛ تیپ94 پیاده؛ قاطع القادسیه، خالد، الصنادیه، صدام، دینار الثانی؛ 2 گردان کماندویی از لشکر5 مکانیزه؛ نیروهای کماندویی الشیبانی؛ 4 گردان تانک و 5 گردان توپخانه.

4ـ فرماندهی نیروهای دفاع از بصره(از نهر روطه تا نهر صوئیب) شامل: تیپ93 پیاده؛ تیپ703 پیاده؛ قاطع الشهید؛ 1 گردان تانک و 1 گردان توپخانه.

4ـ لشکر31 پیاده(از نهر صوئیب تا پاسگاه طلائیه) شامل: تیپ118 پیاده؛ تیپ49 پیاده؛ تیپ605 پیاده و3 گردان توپخانه.

نیروهایی که دشمن در حین عملیات وارد منطقه کرد عبارت بودند از: لشکر10 زرهی با تیپ‌های17 و42 زرهی و24 مکانیزه؛ لشکر گارد ریاست جمهوری با تیپ‌های1 مکانیزه، 2 زرهی، 3 نیروی مخصوص و 4 زرهی؛ لشکر4 پیاده کوهستانی با تیپ‌های 5، 18 و 19 پیاده؛ لشکر6 زرهی با تیپ‌های16 و30 زرهی و 25 مکانیزه؛ لشکر1 مکانیزه با تیپ‌های27 مکانیزه، 34 زرهی و 51 مختلط؛ لشکر5 مکانیزه با تیپ‌های20 و 15 مکانیزه؛ تیپ‌های65 و 66 و 68 نیروی مخصوص؛ تیپ10 زرهی..

سازمان رزم و خط حد یگان‌های خودی

نیروهای عمل‌کننده در منطقه عملیات تحت امر4 قرارگاه عملیاتی و با فرماندهی قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاء(ص) به شرح ذیل سازماندهی شدند. البته در حین عملیات نیز قرارگاه ظفر تحت امر قرارگاه مرکزی تشکیل و وارد عمل شد که با احتساب آن تعداد قرارگاه‌های عملیاتی به5 قرارگاه می‌رسد:

1ـ قرارگاه نجف(از منطقه ترابه تا آبراه نینوا) شامل: لشکرهای14 امام حسین(ع)، 5 نصر، 7 ولی‌عصر(عج)؛ تیپ‌های35 امام حسن(ع)، 18 الغدیر، 21 امام رضا(ع)؛ گروه22 توپخانه(2گردان)؛ گروه40 توپخانه رسالت(1 آتشبار)؛ لشکر77 پیاده ارتش.

2ـ قرارگاه کربلا(از جنوب خط حد قرارگاه نجف تا شمال پد الهویدی) شامل: لشکرهای17 علی‌بن ابی‌طالب(ع)، 31 عاشورا، 8 نجف اشرف، 27 محمد رسول‌الله(ص)؛ تیپ مستقل44 قمر بنی‌هاشم(ع)؛ لشکر21 پیاده ارتش با 9 گردان پیاده، 2 گردان مکانیزه و3 گردان تانک؛ لشکر28 پیاده ارتش؛ گردان‌های توپخانه327، 343، 347، 350، 364، 372، 397 و القارعه.

3ـ قرارگاه نوح(ع) (از پد الهویدی تا کانال صوئیب) شامل: لشکر41 ثارالله؛ تیپ احمدبن موسی.

4ـ قرارگاه نجف2 (نصرت) حد فاصل شمال نهر کسر و نهر صف شامل: لشکر25 کربلا؛ تیپ شهید صدر متشکل از نیروهای مجاهد عراقی. قرارگاه نجف2 به علت حساسیت منطقه‌ای که قرار بود در آن عمل کند و زمان کوتاهی که تا شروع عملیات باقی مانده بود عملاً زیر نظر مستقیم قرارگاه خاتم‌الانبیاء(ص) به کار خود ادامه می‌داد.

5 ـ قرارگاه ظفر(از مقابل پل الصدیفه به سمت شمال تا پد خندق و ادامه مأموریت به طرف العزیر) شامل: لشکر7 ولی‌عصر(عج)؛ تیپ‌های33 المهدی(عج)، ویژه شهدا؛ تیپ1 از لشکر23 نوهد ارتش؛ تیپ55 هوابرد ارتش.

استقرار یگان‌ها در منطقه و شروع شناسایی‌ها

به منظور تسهیل در انجام شناسایی‌ها و توجیه نیروهای عمل‌کننده، تسهیل در بردن عقبه‌ها به جلو در موقع لزوم، حراست از جزایر مجنون، جلوگیری از نفوذ دشمن به مواضع خودی، وجود پوشش برای انجام فعالیت‌ها و عادی نشان دادن اوضاع در شرایط تشدید فعالیت‌ها، تصمیم گرفته شد به یگان‌ها در محورهایی که قرار بود از آن وارد عمل شوند، خط پدافندی واگذار گردد. بر این اساس کار شناسایی آبراه‌ها و مواضع دشمن از اوایل آبان‌ماه شروع شد و تا قبل از عملیات ادامه یافت. در این عملیات برای اولین بار با هلی‌کوپتر از مواضع و خطوط دفاعی دشمن فیلمبرداری شد که مورد استفاده فرماندهان قرار گرفت و دید بهتری نسبت به منطقه عملیات پیدا کردند. در مجموع کیفیت شناسایی‌ها خوب بود و به لحاظ آگاهی از وضعیت دشمن کار نسبتاً قوی‌ای انجام شد، منتهی باید آن را محدود به داخل هور و شناسایی آبراه‌ها، اطلاع از کمین‌ها، بشکه‌های فوگاز، سیم‌خاردارها و دیگر موانع و نهایتاً تا سیل‌بند اول دانست. زیرا از خط اول دشمن به سمت دجله و بعد از آن شناسایی ضعیف بود.

برخی از نتایج شناسایی‌ها در خصوص وضعیت دشمن به این شرح می‌باشد:

1- وجود کمین در داخل نیزارها و در مسیر آبراه‌ها که بعضی از آنها شناور و متحرک بودند. 2- تردد قایق‌های گشتی دشمن در هور. 3- وجود چندین ردیف سیم‌خاردار در زیر آب و روی آب در مسیر آبراه‌ها و قبل از سیل‌بند اول. 4- وجود بشکه‌های متعدد فوگاز در کنار آبراه‌ها. 5- تعیین موقعیت سنگرهای دیده‌بانی و نگهبانی دشمن در خط اول. 6- شناسایی سنگرهای تجمعی دشمن در پشت سیل‌بند. 7- شناسایی تعدادی آتشبار با بُرد کم از قبیل توپ105 در شرق و غرب دجله. 8- وجود تعدادی سنگر تانک در پشت خط اول رده پدافندی. 9- شناسایی چندین سنگر تیربار دوشکا در خطوط مقدم دشمن. 10- تعویض و تقویت نیروهای دشمن در چند روز باقیمانده به عملیات. 11- وجود دکل‌های دیده‌بانی در منطقه. 12- کوبیدن و بریدن نی‌های اطراف پد خندق به جهت دید بهتر و بیشتر. 13- احداث باند فرود هواپیما در شمال قلعه صالح و جنوب القرنه. 14- احداث پد هلی‌کوپتر در البیضه. 15- افزایش تعداد کمین‌ها و کشیده شدن آنها به جلو. 16- استقرار 2 گردان توپخانه در غرب (شمال غربی روطه). 17- آوردن40 تانک جدید به منطقه سرپل و جویبر. 18- استقرار نیروهای کماندویی در روطه. 19- استقرار پدافند هوایی 5/14 میلی‌متری در برخی مناطق. 20- حساس شدن دشمن نسبت به آبراه‌هایی که به جاده خندق منتهی می‌شود و افزایش گشتی‌ها در این مناطق. مجموعاً در طول شناسایی‌های انجام‌شده از حدود 4 ماه قبل از شروع عملیات، تعداد10 نفر از نیروهای خودی اسیر یا مفقود شدند و تعداد 5 نفر نیز به شهادت رسیدند.

اهداف عملیات

هدف اصلی عملیات بدر عبارت بود از عبور از هورالعظیم و تصرف ساحل شرقی رودخانه دجله و بستن بزرگراه عماره ـ بصره در فاصله بین العزیر و القرنه و نیز راه‌یابی به مرکز اصلی هورهای غرب دجله که استان‌های ناصریه، بصره و العماره را احاطه کرده است. اهداف دیگر عملیات عبارتند از:

1ـ پدافند در غرب دجله به سمت هورالحمار و قطع جاده راهبردی بصره ـ عماره. 2ـ انهدام و پاکسازی نیروهای دشمن در منطقه. 3ـ پاکسازی پاسگاه‌های ترابه، ابوذکر و ابولیلی و تصرف سیل‌بند غربی هورالهویزه در منطقه الکساره تا الزجیه. 4ـ پاکسازی روستاهای البیضه و الصخره و پد خندق. 5 ـ تأمین حوزه‌های نفتی هورالهویزه در شمال جزایر مجنون و تأمین یک رشته لوله نفت که نفت منطقه بزرگان و فکه را به جنوب می‌رساند. 6 ـ تأمین دکل‌های برق فشار قوی بغداد بصره، تأمین دکل‌های مخابراتی، کابل‌های تلفن ویژه که جهت امور نظامی و امنیتی بین بغداد و بصره کشیده شده، سه دکل تقویتی رادیو تلویزیون مکرویو، دو دکل استراق سمع و پخش پارازیت جهت اختلال در سیستم‌ها و رادیوهای خودی.

طرح مانور

در تاریخ 26 آذر 1363 قرارگاه خاتم‌الانبیاء طرح مانور اولیه عملیات بدر را ابلاغ کرد و قرارگاه نجف کار را در منطقه عملیات شروع کرد. با توجه به وسعت منطقه عملیاتی قرارگاه نجف با 2 قرارگاه نجف1 و نجف2 کار را ادامه داد. در جلسه مشترک داخلی قرارگاه نجف در تاریخ 19 دی 1363 توافق شد که به علت ویژگی‌های منطقه عملیات، در 2 مرحلة شکستن خط اول و توسعة‌ آن نیروهای سپاه و در مرحله سوم نیروهای ادغامی ارتش و سپاه وارد عمل شوند. در تاریخ 25 دی 1363 طرح تبدیل قرارگاه نجف به2 قرارگاه نجف و کربلا جهت انجام عملیات مطرح و به تصویب رسید و منطقه عملیاتی شماره1 (العزیر – القرنه) در تقدم اول اعلام گردید. البته به قرارگاه نصرت تحت عنوان قرارگاه نجف2 در سمت راست(شمال) و به قرارگاه نوح در سمت چپ(جنوب) قرارگاه کربلا نیز مأموریت‌هایی در جناحین منطقه عملیاتی واگذار شد.

طرح مانور قرارگاه نجف: خط حد قرارگاه از شمال البیضه تا امتداد آبراه جمل3 تعیین شد و مأموریت آن در مرحله اول انهدام پل‌های العزیر و خندق، پاکسازی سریع پد خندق، عبور از دجله، مسدود کردن اتوبان بصره – العماره و رسیدن به سیل‌بندهای غرب دجله و در مرحله دوم حرکت به طرف منطقه شمالی العزیر در نظر گرفته شد.

طرح مانور قرارگاه کربلا: خط حد قرارگاه در سمت شمال از مقابل آبراه جمل و روستای نجیره در شرق دجله، و در سمت جنوب، منطقه القرنه تعیین شد. مأموریت آن نیز تأمین دجله در حد فاصل جمل3 و القرنه، تصرف و قطع جاده عماره – بصره، پدافند در غرب جاده به سمت هورالحمار تعیین گردید.

طرح مانور قرارگاه نجف2 (نصرت): خط حد قرارگاه حد فاصل شمال نهر کسر و نهر صف(صفرا) و مأموریت آن تصرف کساره تا الزجیه و اجرای آتش روی شمال منطقه العزیر، تصرف پاسگاه‌های ترابه، ابوذکر و ابولیله(ابولیلی)؛ اجرای آتش روی جاده عماره – بصره تعیین شد. به دلیل پاره‌ای از مشکلات مأموریت تصرف کساره تا الزجیه در شب اول منتفی شد و در خصوص تصرف ترابه توسط نیروهای ادغامی لشکر25 کربلا و تیپ شهید صدر از 2 محور شمالی و جنوبی برنامه‌ریزی گردید. همچنین دربارة تصرف ابوذکر و ابولیلی و زیر آتش گرفتن جاده عماره – بصره و دیگر مسائل جانبی هماهنگی‌های لازم انجام شد.

طرح مانور قرارگاه نوح: ابتدا قرارگاه نوح مأموریت داشت که با بکارگیری لشکر41 ثارالله، تیپ18 الغدیر و تیپ احمدبن موسی دژها و سیل‌بندهای جنوبی هور از کانال صوئیب تا کوشک را شکافته و در خط و عقبه دشمن تا حد امکان آب بیندازد. اما به دلیل کمبود زمان و کمبود امکانات و نیرو و گستردگی منطقه، مأموریت قرارگاه به شرح ذیل تغییر یافت: لشکر ثارالله از حدود 1 کیلومتر بالاتر از پد الهویدی تا حدود 2 کیلومتر پایین‌تر از پد زردان، سیل‌بند را شکافته و آب جاری کند و در آنجا بماند. تیپ احمدبن موسی نیز از انتهای غربی کانال صوئیب تا چند کیلومتر به طرف شرق، 2 سیل‌بند کانال را شکافته و در منطقه آب جاری کند و برگردد.

البته به دلیل مشکلات به وجود آمده مأموریت تیپ احمدبن موسی منتفی شد و این تیپ در احتیاط لشکر41 ثارالله قرار گرفت و طرح مانور نهایی قرارگاه نوح بدین صورت اصلاح گردید: نیروهای لشکر41 ثارالله ضمن درگیری با نیروهای دشمن و پاکسازی پد الهویدی و گرفتن سرپل و گسترش آن به سمت چپ و راست دژ، به سمت پد زردان پیشروی می‌کنند و در ادامه پس از رسیدن به کانال صوئیب آن را شکافته و به سمت بصره آب جاری می‌کنند.

یکی از موضوعات مهم و اساسی در طرح مانور عملیات بدر، مسئله شکستن خط اول دشمن بود. با توجه به محدود بودن آبراه‌ها، وجود کمین‌های ثابت و سیار، وجود رده‌های پدافندی و نداشتن عقبه مناسب نیروهای خودی، شکستن خط بیش از هر چیز دیگر ذهن فرماندهان را به خود مشغول کرده بود و عمدتاً مباحث بر روی حمله به کمین‌ها و چگونگی نزدیک شدن به خط اول و پاکسازی و تثبیت آن دور می‌زد و کمتر دربارة نحوه رفتن به عمق و عبور از دجله و تثبیت اهداف نهایی(پدافند در غرب جاده بصره – العماره) بحث و برنامه‌ریزی می‌شد.

تدابیر و اقدامات قبل از شروع عملیات

1- یک‌رنگ کردن قایق‌های هر یگان، نصب فانوس و شبرنگ جهت مشخص کردن مسیر آبراه‌ها، نصب چراغ‌های گردان قرمزرنگ برای مسیر هلی‌کوپترها و هاورکرافت‌ها، نصب علائم مشخص‌کننده مسیر پل‌ها.

2- تهیه مقادیر زیادی بادگیر و ماسک و تشکیل تیم‌های رفع آلودگی.

3- احداث و راه‌اندازی بیمارستان و اورژانس‌های صحرایی و اورژانس شناور.

4- حفاظت اطلاعات و اخبار.

5- آموزش رزم آبی – خاکی؛ آموزش ویژه نیروهای غواص خط‌شکن، سکانداری قایق، نصب پل و آموزش نیروهای مکانیزه و موشکی.

6 – تهیه لوازم و امکانات ویژه این عملیات: انواع قایق، پل‌های عبور نفرات(کوثری)، موشک‌های ذوالفقار، دستگاه‌های مهندسی و زرهی دوزیستی(آب‌خاکی)، نفربرهای دوزیستی(خشایار).

7 – انتقال عقبه‌ها و نیروها به جلو.

شرح عملیات

شب و روز اول عملیات

عملیات در ساعت 23 مورخ20 اسفند 1363 با رمز مبارک یا فاطمه‌الزهرا(س) آغاز شد و در همان ساعات اولیه، درگیری‌های شدید بین نیروهای خودی و دشمن در گرفت و با وجود مقاومت شدید دشمن در برخی مواضع، تمامی خطوط و استحکامات دشمن به سرعت در هم کوبیده شد.

در منطقه قرارگاه نجف2(نصرت) 20 دقیقه پس از زمان تعیین شده برای شروع عملیات هر دو محور اعلام کردند که در حال نزدیک کردن خود به دشمن هستند. سرانجام در ساعت 3:01 بامداد نیروها از 2 محور هجوم خود را آغاز کرده و فشار زیادی را روی پاسگاه ترابه آوردند و هم­زمان درگیری‌های شدیدی با کمین‌های دشمن در گوشه‌های ترابه و خشکی‌های کناری ساحه(خشکی اصلی ترابه) داشتند. در ساعت 4:18 نیروها توانستند خودشان را به پاسگاه ترابه برسانند و آن را فتح کنند و سپس مشغول پاکسازی بقیه خشکی‌ها و سنگرهای کمین دشمن شوند.

 

در منطقه قرارگاه نجف، دشمن از ساعت10 شب شروع به زدن منور کرد. از ساعت23 در تمامی محورها درگیری آغاز شد و تا ساعت 24 تمام یگان‌های تحت امر قرارگاه (لشکرهای14 امام حسین(ع)، 5 نصر، 7 ولی‌عصر(عج) و تیپ‌های35 امام حسن(ع) و 21 امام رضا(ع)) خط را شکسته و روی سیل‌بند مستقر شده و مشغول پاکسازی شدند. فرماندهی قرارگاه نجف نیز توان خود را صرف الحاق یگان‌ها با یکدیگر کرد. هم­زمان با شروع درگیری، نیروهای موج دوم نیز حرکت خود را آغاز کردند تا با عبور از خطوط اول درگیری، عملیات را در عمق ادامه دهند ولی با کمین‌های دشمن درگیر شدند و تا ساعاتی بعد به پاکسازی منطقه مشغول بودند.

در منطقه قرارگاه کربلا بجز برخی گردان­های لشکر27 حضرت رسول به دلیل مسمومیت غذایی و تیپ44 قمر بنی‌هاشم که به دلیل گم کردن نیروهای گردان خط‌شکن که موجب شد تا دیر به منطقه درگیری برسند، بقیه یگان‌ها (لشکرهای17 علی‌بن ابی‌طالب(ع)، 31 عاشورا و 8 نجف اشرف) در همان ساعات اولیه خطوط اول را فتح کردند. مقاومت دشمن در محور لشکر 17 و محور لشکر نجف بیشتر بود. در محور لشکر نجف کمین دشمن در آبراه عادل یک ساعت مقاومت نمود و در آبراه جمل مقابل نیروهای لشکر 17، کمین 20 نفره دشمن آبراه را بسته از نیروها را به شهادت می‌رساند؛ با این حال در ساعت 2 بامداد نیروها خود را به خط دوم رساندند و ضمن پاکسازی خط به سمت دجله حرکت کردند. تیپ44 قمر بنی‌هاشم نیز پس از شکستن خط اول، سریعاً یک گردان110 نفری انفجار را به همراه مواد لازم از روی جاده خاکی جویبر به سمت پل فرستاد و در ساعت2:30 بامداد اعلام کرد که پل بتونی جویبر را از دو طرف منهدم کرده است.

در منطقه قرارگاه نوح 2 گردان از نیروهای لشکر 41 ثارالله به سمت مواضع دشمن حرکت کردند. در قسمت پد الهویدی و سیل‌بند اول دشمن، نیروها به سیم‌خاردارها و موانع دشمن برخورد کردند و مجبور شدند محور حمله را عوض کنند آنان در ساعت 2:55 بامداد 21 اسفند 1363 با دشمن درگیر شده و به سمت چپ و راست پد روانه می‌شوند و خط اول را شکسته و به پاکسازی پد مشغول می‌شوند. در ساعت 3:55 پد الهویدی کاملاً سقوط می‌کند و به تصرف نیروهای خودی درمی‌آید.

با آغاز روشنایی صبح روز سه شنبه 21/12/1363 نیروهای قرارگاه نجف2 (نصرت) توانستند تمام خشکی‌ها را پاکسازی نمایند. عملیات پاکسازی منطقه تا ساعت 11:55 ادامه داشت و ولی به دلیل عدم موفقیت در تصرف پاسگاه‌های ابوذکر و ابولیلی، برای ادامه عملیات در این محور برای شب‌های بعد برنامه‌ریزی شد.

از ساعت 8 صبح در منطقه قرارگاه نجف درگیری برای تصرف روستای البیضه ادامه یافت و سیل‌بند اول کاملاً در دست نیروهای خودی قرار گرفت. در محور خندق خط دوم دشمن تصرف شد. پد خندق نیز به عمق7-6 کیلومتر در جهت شرق تصرف و پاکسازی شده و مابقی آن در دست دشمن و در محاصره ماند. در طول روز نیز برای تثبیت مواضع و الحاق با دیگر یگان‌ها تلاش ادامه داشت.

در منطقه قرارگاه کربلا پس از الحاق نیروها در خطوط اول و دوم، پیشروی نیروها به سمت دجله در محدوه جمل3 تا نهر روطه ادامه یافت و نیروها در ساعت 13:30 موفق شدند پشت دجله مستقر شوند. تنها مقداری در جناح چپ لشکر عاشورا مقابل دهکده گرام سمت روطه به خاطر برخورد با مین و نبودن قایق کافی در انتقال سریع نیروها به جلو، پدافند دجله کامل نگردید و مابین لشکر 17 و تیپ قمر بنی هاشم نیز 5/1 کیلومتر پاکسازی نشده و دشمن حضور داشت. در بعد از ظهر بر اثر فشار دشمن لشکر نجف مقداری از خط دوم عقب آمد و جلوی سیل‌بند اول پدافند کرد تا در شب به ادامه عملیات و پاکسازی دشمن بپردازد. لشکر حضرت رسول(ص) از ساعت 3 بامداد توانست 2 گروهان وارد کند و روی سیل‌بند اول تا 700 متری پیچ را پاکسازی کند و در روز موفق شد گردان حمزه را پشت خط دوم دشمن جلوی خط همایون مستقر کرده و گردان انصار را نیز وارد سیل‌بند اول نماید.

در منطقه قرارگاه نوح نیز ضمن پاکسازی پد الهویدی و سیل‌بند اول، نیروها به سمت سیل‌بند دوم رفته و دژ اول را تصرف می‌کنند و تیم تخریب مشغول شکافتن دژ می‌شود. پاتک شدید دشمن با300 تانک باعث می‌شود نیروها عقب بیایند و ساعت حدود 18 پد الهویدی به دست دشمن می‌افتد.

شب و روز دوم عملیات(22/12/1363)

در شب دوم واحدهایی از قرارگاه نجف در محور چهارراه دوم پد خندق و جنوب آن وارد عمل شدند اما با مقاومت دشمن به مواضع قبلی خود بازگشتند و تنها لشکر 14 امام حسین موفق به پاکسازی کامل روستای الصخره شد.

در منطقه قرارگاه کربلا لشکر 31 عاشورا موفق شد منطقه پیش‌رفتگی رودخانه دجله و جنوب جویبر(کیسه‌ای) را تصرف و تأمین کند. لشکر 17 و تیپ قمر نیز موفق شدند بعد از پاکسازی باقیمانده نیروهای دشمن با یکدیگر الحاق کنند. لشکر حضرت رسول نیز توانست از روطه تا همایون خود را به دجله رسانده و خط الهاله را تأمین نماید و ضمن وارد آوردن ضربات مؤثری بر دشمن، رو به جنوب پدافند کنند.

با آغاز صبح روز دوم، دشمن با وارد کردن نیروهای جدید به منطقه از جمله تیپ1 گارد جمهوری و تیپ‌های 65 و 66 نیروی مخصوص، پاتک‌های سنگینی را شروع کرد و تا پایان روز توانست سیل‌بند دوم و الصخره را تصرف کرده و در برخی از نقاط سیل‌بند اول در جنوب و شمال پد خندق رخنه کند. لکن در منطقه الهاله به سمت همایون پاتک‌های دشمن نتیجه‌ای در بر نداشت و با انهدام چند تانک و به گل نشستن تعدادی دیگر عقب‌نشینی کرد.

قرارگاه نجف2 نیز مأموریت داشت ضمن تصرف کساره تا الزجیه، روی جاده شمال پل العزیر آتش بریزد که به دلیل مشکلات پیش آمده عملی نشد. در بعد از ظهر این روز دشمن که به شدت احساس خطر کرده بود، استفاده از سلاح شیمیایی را علیه رزمندگان شروع کرد و تا آخر عملیات ادامه داد.

شب و روز سوم عملیات(23/12/1363)

در شب سوم از سوی قرارگاه نجف تلاش‌هایی برای الحاق یگان‌ها صورت گرفت و لشکر 7 ولی عصر (عج) چهارراه خندق را چند ساعتی در تصرف خود داشت ولی به دلیل نرسیدن یگان‌های جناحین و فشار دشمن مجبور به عقب‌نشینی شد.

در منطقه قرارگاه کربلا نیز رزمندگان لشکرهای عاشورا، نجف و حضرت رسول توانستند ضمن پاکسازی و انهدام دشمن تا خط الهاله پیش بروند و به پاکسازی و تثبیت مواضع بپردازند. در روز سوم عملیات با بمباران دشمن، تعدادی از واحدهای قرارگاه نجف در وضع نامناسبی قرار گرفتند و دشمن با این حربه توانست چهارراه پد خندق بازپس گیرد. نیروهای خودی در فاصله600 متری شرق این چهارراه مستقر شدند. دشمن همچنین سیل‌بند اول را پس گرفت و در مجموع نیروهای خودی فقط پد خندق حد فاصل یک کیلومتری چهارراه(تقاطع پد با سیل‌بند) تا انتهای شرقی آن که در آخرین لحظات قبل از ظهر پاکسازی شده بود در تصرف خود نگه داشتند. به دلیل اهمیت وقایع روز سوم در منطقه قرارگاه نجف و تأثیر آن در روند عملیات، توضیحات بیشتری در این باره درج می‌گردد. در چنین وضعیتی، فشار مستمر و شدید دشمن از دو طرف در روی سیل‌بند و نیروی لشکر امام حسین موجب شد که نیروهای این لشکر به تدریج به مواضع خود بازگردند.

 

پاکسازی پد خندق پس از 3 روز مقاومت دشمن

اما از آن جایی که حفظ و نگهداری پد خندق از امیت خاصی برخوردار بود برای پاکسازی آن مقرر شده بود که نیرویی از لشکر 77 برای کمک فرستاده شود. این تصمیم از شب قبل گرفته شده بود ولی اقدام عملی این لشکر منوط به معلوم شدن نتیجه کار تیپ امام رضا در شب سوم ‌منوط گشته بود که در صورت عدم موفقیت، این تقویت از طرف ارتش صورت گیرد.

اما تیپ امام رضا در طول شب با تلاش زیاد موفق شده بود تا 2 کیلومتری انتهای پدر را پاکسازی کرده و پیش بروند، به طوری که در ساعت 11:30 صبح و به دنبال ادامه عملیات تیپ امام رضا خبر سقوط پد به طور کامل از طرف برادر مرتضی قربانی به قرارگاه اعلام شد ضمن آن نیروها موفق شدند که حدود 400 نفر از قوای عراقی را به اسات بگیرند. اقدام موفقیت آمیز این جبهه در حالی بود که خبرهایی مبنی بر فشارهای شدید دشمن به محور الصخره به قرارگاه می‌رسید. در ساعت 3:40 برادر محسن رضایی پس از اطلاع از وضعیت منطقه از طریق بی‌سیم به حسین خرازی تصریح کرد که:

«باید همه، یا یک مقدار از آن [سیل‌بند] را بگیرید و حفظ کنید.»

بدین ترتیب آخرین وضعیت منطقه عملیاتی قرارگاه نجف در ظهر روز سوم بدین شرح بود از شمالی‌ترین منطقه عملیاتی (البیضه) به طرف پایین، دشمن سیل‌بند اول را کاملاً پس گرفته بود. تیپ امام حسن، تیپ الغدیر و لشکر امام حسین به مواضع خود بازگشته بودند و لشکر نصر با از دست دادن چهارراه خندق، به داخل پد عقب نشست و خط جدیدی تشکیل داد. لشکر ولی‌عصر نیز در روی سیل‌بند به سمت قرارگاه کربلا تحت فشار دشمن قرار داشت. در مجموع فقط پد خندق حد فاصل یک کیلومتری چهارراه (تقاطع پد با سیل‌بند) تا انتهای شرقی آن در تصرف قرارگاه نجف باقی ماند.

ادامه وقایع روز سوم عملیات

همزمان با وضعیت جاری در قرارگاه نجف، نیروهای قرارگاه کربلا نیز که تا الهاله پیش رفته بودند به علت ارتفاع کم جاده، نبودن دستگاه‌های مهندسی جهت احداث خاکریز و پاتک شدید دشمن، قبل از ظهر روز سوم به خط همایون برگشتند و روی سیل‌بند اول و مقداری از بین سیل‌بند اول و جاده دوم جلوتر از خط همایون پدافند کردند. همچنین در محور شمال، لشکر 17 با یک گردان از خط جمل تک کرد و بعد از انهدام و پاکسازی دشمن، پشت خط صفین مستقر شد و روی خط اول و دوم (قبلی دشمن) با لشکر ولی عصر الحاق نمود.

شب و روز چهارم عملیات(24/12/1363)

در شب چهارم عملیات(24 اسفند 1363) واحدهای قرارگاه نجف مأموریتشان تحکیم و تثبیت پد خندق بود که در شمال چهارراه پد خندق به دلیل عدم الحاق با جنوب و نیز فشار دشمن ناچار شدند به مواضع اولیه خود بازگردند. همچنین تیپ المهدی از قرارگاه کربلا از خط صفین3 به سمت شمال تک نمود که در بعضی از محورها تا جاده خندق پیشروی کرد اما به دلیل عدم پاکسازی منطقه و عدم الحاق با نیروهای لشکر ولی عصر (که به دلیل ناهماهنگی به وجود آمده اصلاً در این قسمت عمل نکرده بودند) مجبور شد به خط صفین3 بازگردد. از بعدازظهر پاتک‌های شدید عراق در جناح شمالی آغاز شد که طی آن توانست حدود 4 ساعت در قسمت چپ خط صفین از سمت دجله نفوذ کند و مقداری از خط را تصرف کند.

تشکیل قرارگاه ظفر

در ساعت 3 بعدازظهر از طرف قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاء، موجودیت قرارگاه ظفر اعلام شد و لشکر17 علی‌بن ابی‌طالب و لشکر7 ولی‌عصرکه روز سوم تحت امر قرارگاه کربلا قرار گرفته بودند به همراه تیپ33 المهدی و تیپ55 هوابرد از قرارگاه کربلا جدا شده و زیر امر قرارگاه ظفر قرار گرفتند تا به همراه یگان‌های دیگر این قرارگاه تک را از خط صفین تا جاده خندق ادامه داده و این جاده را تصرف کنند. لذا از این به بعد مسئولیت خط صفین به عهده قرارگاه ظفر قرار گرفت و مأموریت قرارگاه کربلا صرفاً عبور از دجله، حفظ و در صورت امکان گسترش جناح جنوبی(خط همایون) تعیین شد.

با تشکیل قرارگاه ظفر، قرارگاه نجف فرعی شد و مأموریت آن تحکیم و تثبیت پد خندق تعیین گردید. بنابراین خط حد عملیاتی قرارگاه ظفر از مقابل پل الصدیقه(خط قبلی لشکر17 علی‌بن ابی‌طالب) به سمت شمال تا پد خندق تعیین شد که پس از رسیدن به خندق، قرارگاه نجف ادامه مأموریت به طرف العزیر را به عهده می‌گیرد.

عملیات در محورهای مختلف با شدت هر چه تماتر طی 48 ساعت دیگر با فراز و فرود با ادامه یافت تا اینکه ارتش عراق از ساعت 4 بعد از ظهر روز22 اسفند 1363 با بمباران شدید جزایر مجنون، استفاده از سلاح شیمیایی را آغاز کرد. عامل اصلی این حملات گاز اعصاب بود که گاهی از ترکیبات سیانید هم استفاده می‌کرد. پس از گذشت چند روز، گاز خردل هم به آن اضافه شد. تنها در هفته اول حملات شیمیایی عراق 77 بمب، 23 راکت و 639 گلوله توپ شیمیایی به سمت رزمندگان ایرانی شلیک کرد که منجر به مصدوم شدن2231 رزمنده و شهادت32 نفر شد. برای مداوای مصدومان شیمیایی 6 مرکز اورژانس شیمیایی در خطوط مقدم، 2 اورژانس شیمیایی در مجاورت 2 بیمارستان صحرایی و یک بیمارستان صحرایی شیمیایی به نام مرکز حمید و نقاهتگاه اهواز به کار گرفته شد. با پی بردن عراق به مرکز نگهداری مصدومان شیمیایی، هواپیماهای عراقی مرکز درمانی حمید را در تاریخ 19 فروردین 1364 به شدت بمباران کردند.

نتایج عملیات

1- اگرچه در عملیات بدر بیش از500 کیلومتر مربع از اراضی هور از جمله روستاهای ترابه، لحوک، نهروان، فجوه و نیز جاده خندق(الحجرده) به طول13 کیلومتر که فاصله آن با جاده عماره – بصره 6 کیلومتر است به تصرف نیروهای خودی درآمد، لکن اهداف اصلی آن تأمین نشد.

2- این نکته را نمی‌توان از نظر دور داشت که عملیات بدر گذشته از ضایعات و تلفاتی که به دشمن وارد ساخت، دورنمای فتح فاو را ترسیم کرد. همچنین تصمیم و عزم راسخ جمهوری اسلامی جهت تهاجم به دشمن و ادامه نبرد تحت هر شرایطی مبتنی بر رهنمودهای امام خمینی و توانایی و جسارت بهره‌گیری از تدابیر و راهکارهای جدید و در هم شکستن خطوط دفاعی دشمن در خط و عمق را نشان داد.3- تصرف دوباره منطقه اطراف رودخانه دجله و رسیدن به جاده بصره – عماره نشان داد که ایران می‌تواند نقاط حساس سرزمین قوای متجاوز را به کنترل خود درآورد و دولت عراق را وادار به پذیرش شرایط ایران برای خاتمه دادن به جنگ بنماید. از سوی دیگر این عملیات مشخص کرد که حکومت عراق بدون نگرانی از واکنش‌های بین‌المللی آماده اجرای هرگونه اقدامات غیرمجاز جنگی مثل حمله با سلاح‌های شیمیایی، حمله به مناطق مسکونی شهرها، حمله به خطوط انتقال انرژی در خلیج فارس و حمله به کشتی‌های حامل نفت است.

4- در واقع اجرای عملیات در هور و در هم شکستن خطوط دفاعی عراق که منجر به حیرت عراقی‌ها شد، یکی از مشکل‌ترین و خطرناک‌ترین عملیات رزمی و حاصل ابتکار عمل و خلاقیت قوای نظامی ایران بود زیرا بدون برخورداری از این ویژگی، عبور از خطوط دفاعی و استحکامات عراق امکان‌پذیر نبود. اما لازمه حفظ مواضع تصرف‌شده، برخورداری از تجهیزات دفاعی مناسب بود. کاستی‌ها و نقایص خودی در این زمینه و متقابلاً برتری قابل توجه عراق سبب می‌شد پس از اجرای پرحجم آتش توپخانه و فشار هواپیماهای عراقی همراه با به‌کارگیری گازهای شیمیایی، حفظ مواضع تصرف‌شده با دشواری مواجه گردد و نیروهای خودی ناچار، به مواضع اولیه مراجعت نمایند.5 – پس از عملیات بدر، عراق با استفاده از برتری هوایی و موشکی خود به حملات گسترده به شهرها و مناطق مسکونی و صنعتی و نیز کشتی‌‌های حامل نفت ایران مبادرت ورزید. متقابلاً ایران نیز برای اولین بار مقابله به مثل کرد و شهرهای کرکوک و بغداد را هدف حمله موشکی قرار داد.

تلفات و خسارات وارده به دشمن

- هفت تیپ و شش لشکر عراق بین20 تا100% منهدم شدند.

- تعداد 15 هزار تن کشته و زخمی شدند و3200 تن نیز به اسارت درآمدند.

- تعداد250 تانک و نفربر، 40 قبضه توپ، 200 خودرو، 60 قبضه خمپاره‌انداز، 15 دستگاه مهندسی، 4 فروند هواپیمای پی سی7، 2 فروند هواپیمای میگ و سوخو و 4 فروند هلی‌کوپتر دشمن منهدم گردید.

- تعداد50 قبضه خمپاره‌انداز، 2 دستگاه رادار رازیت، 2 دستگاه رادار کامپینیس و 5 قبضه توپ به غنیمت گرفته شد.

 

سرداران و فرماندهان شهید در عملیات بدر:

در جریان عملیات بدر،‌ مهدی باکری، فرمانده لشکر 31 عاشورا،‌ عباس کریمی، فرمانده لشکر 27 محمّد رسول الله(ص)، ابراهیم جعفرزاده، فرمانده تیپ 18 الغدیر، ولی الله چراغچی، فرمانده تیپ21 امام رضا(ع)، اسماعیل صادقی، مسؤول ستاد لشکر17 علی بن ابیطالب(ع)، علی تجلایی، فرمانده آموزش قرارگاه خاتم الأنبیاء(ص)، عبدالحسین برونسی، فرمانده تیپ جوادالائمه(ع) و حجـﺔ الاسلام شاه آبادی که از مجتهدین و فرزند آیت الله شاه آبادی استاد اخلاق و عرفان امام(ره) بودند به شهادت رسیدند.

فهرست منابع

1- اردستانی، حسین، تنبیه متجاوز، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1384.

2- حبیبی، ابوالقاسم، گزارش اجمالی 38 عملیات بزرگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، جزوه داخلی.

3- درودیان، محمد، خرمشهر تا فاو، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1371.

4- درودیان، محمد، آغاز تا پایان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1379.

5- رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق ـ فشرده نبردهای زمینی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ دوم 1389.

6- صحیفه امام، ج19، مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره).

7- علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، تهران: نشر مرز و بوم، 1391.

8- مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، سند شماره 0625 ، گزارش عملیات بدر، اردیبهشت1364.

9- هاشمی رفسنجانی، اکبر، به سوی سرنوشت، کارنامه و خاطرات سال1363، تهران: دفتر نشر معارف انقلاب، 1386.

منبع:مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس